Op deze site woedt de laatste weken bijna dagelijks een Privacydebat. Wat vinden we van camera's in vliegtuigen, databases voor vingerafdrukken, DNA en gelaatstrekken, de OV-kaart, rekeningrijden? We zijn tegen! Op het forum debatteren onze vaste bezoekers over de aangekondigde volksopstand, maar in het Haagse pruttelt alleen D66 zachtjes over het einde van de privacy - de rest van het politieke spectrum is zo te zien vóór de ontwikkelingen. Of ze vinden miepen over Wilders belangrijker. In elk geval: Security.NL is één van de condensatiepunten van het burgerlijk ongenoegen over de oprukkende Big Brother-samenleving. En zal als zodanig genoeg aandacht trekken van de Powers That Be. Beschouw je als gewaarschuwd.

De behoefte aan privacy confronteert ons beveiligers met het feit dat meer beveiliging kan leiden tot scherpe afname van het veiligheidsgevoel. De tegenstanders van de huidige regels ter bescherming van onze privacy voeren aan dat alleen mensen die iets te verbergen hebben zich zorgen moeten maken en dat er nu eenmaal geen andere manier is om deze mate van beveiliging te realiseren. De voorstanders van zoveel mogelijk privacy werpen tegen dat technologie faalt, dat mensen niet bespied willen worden, dat de overheid als toezichthouder niet 100% integer en foutvrij is. En dat dat laatste vooral de reden is dat er zoveel privacyregels bestaan. Een gebruikelijke insinuatie is dat de overheid de totale controle over de burger nastreeft, en het internationaal terrorisme aangrijpt om dat erdoor te jassen.

Het argument "niets te verbergen" veronderstelt vooral een integere en kundige overheid. VVD-kamerlid en voormalig crimefighter Fred Teeven zei het 7 januari ronduit: 'Daarbij hebben wij hier zo'n betrouwbare overheid, dat ik me geen zorgen maak om misbruik'. Komt dat voort uit de ervaring die hij als ambtenaar bij justitie heeft? In elk geval zal in de toekomst iedere ambtenaar 100% integer moeten zijn, als de huidige koers doorzet. Het is immers nu al niet ongebruikelijk dat een politieagent even kijkt of de auto die hij wil kopen ooit bij een aanrijding betrokken is geweest. Met zijn salaris kan hij zich inderdaad geen miskoop veroorloven, maar dat terzijde. Het mag gewoon niet en het is niet integer. In de nabije toekomst kan deze agent ook zijn aanstaande schoonfamilie of zijn nieuwe buren doorlichten. Of alle kinderen in de klas van zijn dochter.

Bovendien krijgen steeds meer mensen toegang tot dit soort informatie. Mensen wier integriteit tot op heden nog niet op de proef is gesteld en die daar niet op geselecteerd zijn, in tegenstelling tot de politie. Leerkrachten, vroedvrouwen, procesbegeleiders, beoordelingsambtenaren, maar ook de medewerkers van de bedrijven waar de computersystemen aan uitbesteed zijn. En de inhuur daar. Beveiligingstechnisch is dit een nachtmerrie. Of zoals mijn collega bij sales zegt, een gouden kans.

Kenmerkend voor de tegenstanders van privacy is dat zij het verlies van privacy in alle gevallen als onvermijdelijk zien. Jawel, om veilig te kunnen vliegen is het noodzakelijk dat iedere passagier z'n vingerafdrukken, politieke voorkeuren en DNA afgeeft en een camera op z'n gezicht krijgt gedurende de hele vlucht. Om het milieu te verbeteren moeten meer mensen met het OV, en daarvoor moet nu eenmaal de persoonsgebonden OV chipkaart een succes worden. En de gegevens op die kaart moeten niet alleen bewaard worden, maar ook beschikbaar gesteld voor marketingdoeleinden. Dat is kennelijk nu eenmaal zo. Zoals ook rekeningrijden de enige oplossing is voor de files en dat kan niet anders dan dat de gegevens waar iemand op enig moment is of was, centraal opgeslagen, voor de eeuwigheid bewaard en toegankelijk worden voor alle diensten die daar vanuit veiligheidsbelang bij willen.

Als techneut zeg ik: als je wilt zijn er voor al deze kwesties prima oplossingen die de privacy meer respecteren en nog beter werken ook. Realiseer je dat de kosten om data te beveiligen oplopen naarmate je meer data hebt. Het opslaan van zo min mogelijk gevoelige data waar zo min mogelijk mensen toegang toe hebben, is de beste manier om de veiligheid haalbaar en houdbaar te maken. Onder de huidige koers zullen de beveiligingskosten van rekeningrijden, OV-kaart en luchtreizen een zwart gat zijn. Met als gevolg een lekke beveiliging, want de behoefte tot beveiliging van deze data wordt zo structureel gebagatelliseerd dat je wel heel naïef bent als je denkt dat de moeite überhaupt genomen zal worden. Mijn collega bij sales heeft dan ook pech - Henk, dit jaar weer geen bonus!

Zolang er geen mens aan de andere kant zit, maar een computer, zou er geen sprake zijn van verlies van privacy. Computers schenden immers geen privacy. Zo lang er niemand op die computers aan kan loggen is dat semantisch gezien waar. Toch zullen ook die systemen in de lucht gehouden moeten worden en op dit moment bestaan er geen kaders en middelen die dit zonder menselijke ingrijpen mogelijk maken. Beheerders kunnen nu eenmaal bij de data, zeker als ze enige moeite doen. En om computers beslissingen te laten nemen zonder menselijke interactie, omdat de mens onveiligheid meebrengt, introduceert weer heel andere risico's. Een drogredenering dus.

Een ander gangbaar argument is dat computers alleen gegevens opslaan die al ergens anders bekend zijn. Telefoon- en e-mailgegevens zijn immers bekend bij de provider, dus daar kan iemand geen privacy verliezen. De buschauffeur ziet dat je instapt, dus ook dat is geen geheim. Er is dus helemaal geen sprake van vermindering van privacy! Ja, zo lust ik er nog wel eentje. Het maakt nogal wat uit of hier en daar kortstondig een snippertje van je informatie rondzwerft, of overal en voor de lange termijn je geconcentreerde en gecorreleerde informatie. Geheim en privacy zijn niet lineair hetzelfde. Wie dit serieus als argument aanvoert, begrijpt er helemaal niets van. En wil het waarschijnlijk niet begrijpen, gegeven de inventiviteit van deze drogredenering.

Big Brother is Watching You
Een groeiend aantal mensen ziet inmiddels een link naar de klassieke samenzweringen van Illuminati, New World Order, vrijmetselaars of joden. Is de wereldwijde ontwikkeling inderdaad een vastomlijnd programma? De wezenlijke vraag bij deze veranderingen is die van het waarom. Waarom achten zo weinig beslissers privacy beschermenswaardig? Is Big Brother werkelijk onder ons?

Om de afbraak van onze privacy tegen te gaan is het niet kansrijk om per situatie het gevecht aan te gaan. Versnippering ontkracht ieder verzet. Laten we vaststellen wat de gemeenschappelijke noemer is in de afbraak van onze privacy.

Als je onder de oppervlakte kijkt zie je wel degelijk een soort wereldwijde beweging, die zich over vrijwel de volle breedte van het politieke en bestuurlijke spectrum afspeelt. Op de meest onverwachte punten duiken opeens bepaalde mantra's op. De centrale persoon hierin is de Israëlische socioloog Etzion en zijn Communautaire beweging. Deze beweging heeft onder politici een grote aanhang verworven, zonder zichtbaar te worden bij het grote publiek. Als we het al kennen, kennen we het als de Derde Weg, en meer recent van het Normen en Waarden debat.

Etzioni betoogt dat alle mensen verantwoordelijk zijn voor zichzelf en voor elkaar, binnen hun groep. Hoewel Etzioni op het eerste gezicht een protagonist is van de beschaafde dialoog tussen verschillende groepen als matigend tegenwicht tegen markt en overheid, heeft zijn leer behoorlijk scherpe kantjes. Niet verwonderlijk, in zijn jonge jaren was hij lid van Palmach, een marxistisch georiënteerde zionistische beweging van Kibbutzim die de Britten in Palestina tussen 1943 en 1947 met bommen bestookte en hoog op de lijst van terroristische organisaties stond. En hij was recent actief in het neoconservatieve "Project for A New American Century" van Cheney, Wolfowitz, Rumsfield, Libby en Perle. De PNAC kun je toch moeilijk als een gematigd gezelschap zien.

De Derde Weg wordt tactisch gepositioneerd als de aanpak tussen het reëel bestaande staatssocialisme en het pure marktliberalisme, als een morele middenweg tussen links en rechts, van een problematiek die in beide andere benaderingen vooral economisch is. Voor velen een aanlokkelijk model sinds de val van de muur, waarin onze leiders zelf zonder ideologisch houvast kwamen te zitten. Het enige alternatief op dat moment was het neoconservatisme van Cheney en Wolfowitz of de beginselloosheid van paars. Tot Etzioni in het vacuüm stapte. Voor zijn derde weg koos vrijwel ons hele politieke en bestuurlijke spectrum. Google een beetje en je ziet wel wie ik bedoel.

In de leer van Etzioni is de 'dialoog' tussen groepen mensen de lijm van de samenleving. Uit een echte dialoog volgt volgens Etzioni overeenstemming, een gezamenlijk beeld, en dat is de basis voor beleid en gedrag. Alle culturen fuseren magischerwijs naar een gezamenlijk beeld in deze 'dialoog'. Alleen een paar lastige onderwerpen vallen hierbuiten, zoals ras en godsdienst. Er wordt dan ook niet over raciale en godsdienstgrenzen heen gelijmd: inburgeren is het motto.

The Limits of Privacy
Wat vinden de communitairisten nu van privacy en individuele vrijheid? In het traditionele westerse denken zijn privacy en rechtstaat immers een twee-eenheid, die in wetten en verdragen is vastgelegd. Deze relatie ontbreekt in het denken van Etzioni volledig. In zijn "The Limits of Privacy" uit 1999 beargumenteert hij dat de veiligheid van de samenleving in alle gevallen boven ieder individueel recht op privacy gaat. Hij onderkent in zijn model van de behoeften van de mens in navolging van Maslov geen enkele specifieke behoefte aan privacy en individuele vrijheid. Etzioni stelt zonder omwegen dat burgers moreel verplicht zijn de traditionele normen en waarden van de eigen omgeving te volgen. De waarden die van generatie op generatie overgaan, dus. De vrijheid van de burger is volgens Etzioni gedefinieerd in de groep, niet buiten de groep. En de groep beschermt de burger tegen de overheid en tegen de markt. Typische sociologenreutel, omdat sociologen zich beroepsmatig bezighouden met groepen en het individu buiten scope houden.

De enige uitzonderingen op de groepsdynamiek zijn in de visie van Etzioni de psychopaten. Op die manier weet je meteen waar je ingedeeld wordt, als je niet 'gezellig meedoet' met de groep. Want wie beschermt een individu tegen de groep waar hij toevallig in geboren is? Wat is wél een groep en wat niet? Wie beschermt de burger tegen overheid en markt als de groep faalt, of niet als zodanig erkend wordt? Wat mag een 'groep' doen om haar leden te beschermen tegen de overheid als de dialoog niets oplevert? Wat doe je met psychopaten? We zagen al dat een groep die niet meewerkt aan de 'dialoog' buiten het systeem valt. En dat een groep ook als geheel kan worden uitgesloten, moge ook duidelijk zijn. Wie beschermt de leden van zo'n groep dan tegen de markt, de overheid en de andere groepen? Wat nu als je bij de groep 'Bunnik Side' of 'cobolkrassers' wordt ingedeeld terwijl ze toevallig net even uit de mode zijn? Mag je een andere groep kiezen? Of oprichten? Helaas niet.

Etzioni stelt dat de Westerse waarden van vrijheid en democratie aangevuld moeten worden met algemene waarden uit het Midden Oosten, zoals meer respect voor autoriteit en inzet voor de gemeenschap. Respect moet je erin rammen. Of verwar ik het nu met angst? Hij stelt onder meer voor om jeugdige delinquenten kaalgeschoren en in hun onderbroek naar hun familie terug te sturen en vervolgens hun misdragingen met naam en toenaam op lokale TV en in kranten te vermelden. Een bordje om hun nek waarop staat wat ze misdaan hebben is ook een probaat middel uit de stal van Etzioni, voor wie schaamte een belangrijk sturingsmiddel is. Mensen moeten zich schamen als ze niet 'meedoen', voor hun uitkering, hun afzondering, hun Wasteland bezoek, hun individualisme, hun dik-zijn, hun roken, hun hoerenlopen, hun dronken autorijden. Zet ze met kenteken, naam en toenaam op Internet, in de krant, op TV. Geen privacy voor non-conformisten: hun lot is Naming and Shaming. Vernedering en stigmatisering zijn geaccepteerde middelen in de aanval op privacy door de discipelen van Etzioni. Zo is de schandpaal na een afwezigheid van 154 jaar terug in ons land, maar dan één waar je de rest van je leven niet meer uit komt. En je kunt al aan de schandpaal komen voor zaken die niet eens strafbaar zijn, en voor zaken waar je niet voor veroordeeld bent.

Mocht je niet geloven dat dit in ons land speelt: het OM in Limburg maakt van milieuovertredingen verdachte bedrijven bekend op het Internet. Let wel, verdáchten, niet veroordeelden. Dit middel wordt op deze manier vaker door pseudo-overheden ingezet: ziekenhuizen en scholen met slechte gemiddelde scores, de Autoriteit Financiële Markten (AFM) en de Voedsel en Waren Autoriteit (VWA). Het is niet geheel toevallig dat de voorbeelden toezichthouders zijn in sectoren waar we marktje zijn gaan spelen, maar dat moet maar wachten tot een andere column.

Etzioni lobbyde ook intensief voor Key Escrow (wat hij overigens steevast aanduidt als public key recovery, maar ja het is nu eenmaal moeilijke materie), waarbij van alle cryptografische systemen op voorhand een sleutel of een loper bij de overheid ingeleverd moet worden. Het beste was eigenlijk is het gebruik van door de overheid gemaakte cryptografie, zoals Skipjack. Je hebt immers niets te verbergen, en bovendien is PGP of een commerciële crypto hoogstwaarschijnlijk voorzien van een backdoor van een bedrijf, stelt hij. De nadelen van Key Escrow voor de cryptografische sterkte zijn genoegzaam bekend, en de aanname dat de sleutels bij 'de overheid' als niet nader gespecificeerde entiteit, in veilige handen zijn, is op z'n best wereldvreemd. Deze naïeve houding is toch vreemd voor iemand die zich 25 jaar geleden vooral druk maakte over corruptie in de Amerikaanse senaat. Maar goed, daar was de ultieme vijand, 'big business', aan het werk.

Niets aan de hand
Etzioni ziet in overheden per definitie geen bedreiging voor de burger. Toen Bush eind september 2001 een waslijst van beperkingen oplegde was zijn reactie: ''The notion that the government is the oppressor and is just trying to use this occasion to deprive citizens of our liberties is distressing and uninformed''. Hij vindt Internetfilters dan ook een goed plan, om onschuldigen te beschermen tegen porno, tabaksreclame, geweld en verkeerde ideeën. Toegang tot 'Harmful Cultural products' en commerciële content vallen buiten hetgeen de wet dient te beschermen, beargumenteerde Etzioni in 2004, en mag dus afgesloten worden. Dat de 'kinderpornofilters' ook gebruikt worden tegen vermeende schendingen van auteursrechten, zoals nu in Denemarken en Zweden, daar is dan ook niets mis mee, vindt hij. Ook op andere plekken vind je Etzioni's weerzin tegen het bedrijfsleven. Hij heeft vooral een hekel aan de tabaksindustrie, Microsoft en Intel, en strijdt al lang voor strenge straffen voor bedrijven die de regels overtreden.

Waar Etzioni wel een serieus risico ziet rond privacy is dan ook in de commerciële sferen, vooral in de gezondheidszorg en op Internet, omdat de bedrijven burgers en eigen medewerkers zullen schaden in hun jacht op commercieel gewin.

Voor de rechtsbeginselen van de veronderstelde onschuld tot het tegendeel bewezen is en nemo tenetur (niet meewerken aan de eigen veroordeling) heeft de socioloog ook geen enkel begrip. Als de overheid geen fouten maakt, bestaan er immers ook geen onschuldige verdachten. Waarheidsvinding en rechtsgang zijn in deze visie hooguit rituelen zonder echte inhoud. Het hele concept van dialoog door groepen is zó flinterdun dat er alleen een almachtige overheid overblijft die burgers en bedrijfsleven er onder moet houden. Etzioni's Derde Weg onderscheidt zich hooguit in de details van het 'reëel bestaand socialisme', de tweede weg die we in 1989 begraven dachten te hebben. De vraag wanneer de afbraak van privacy en rechtstaat ophoudt, is daarmee duidelijk beantwoord: pas als er geen privacy en rechtstaat meer is. Om privacy, rechtstaat en individuele vrijheid te behouden kun je niet om het ontkrachten van Etzioni en zijn gedachtegoed heen. Het motto is hier wie zwijgt, stemt toe. Maar wie spreekt, spreekt tegen.

En daar zijn nog andere valide redenen voor. Zo pleitte Etzioni in 2004 voor preventief militair ingrijpen door de NAVO in Iran, Rusland en Pakistan. Deze 'falende staten' vormden in zijn beleving een groot risico waar terroristen kernwapens voor het oprapen hebben. Toch interessant om te weten is onder welke definitie van falende staten het Rusland van Poetin dan valt. Het is evident dat er voor de NAVO geen enkele kans is om deze 'falende staten' te overwinnen, laat staan overwonnen te houden. Een morele wereldoorlog beginnen om de veiligheid veilig te stellen is namelijk heel erg slecht voor onze veiligheid.

Peter Rietveld, Senior Security consultant bij Traxion - The Identity Management Specialists -

Vorige columns van Peter