Naar aanleiding van de overname van WhatsApp door Facebook heeft er een aardige exodus plaatsgevonden naar alternatieve diensten zoals Telegram en Threema, die claimen meer privacy en security te bieden. Of deze alternatieven die claims volledig waarmaken is nog de vraag, waar druk over wordt gediscussieerd. En dat is een heel belangrijke ontwikkeling.

Anno 2014 zijn zorgen over privacy niet meer voorbehouden aan een klein groepje obscure nerds en rechtsgeleerden. Voor een steeds breder publiek begint het zichtbaar en voelbaar te worden hoe het internet als een gigantisch vergiet fungeert waar onze privacy aan alle kanten uit lekt. In 2014 wordt het dé uitdaging om gebruikers van digitale technologie de controle terug te geven over hun privé-gegevens.

De gigantische capaciteit tot opslag en verwerking van gegevens die we met zijn allen hebben gecreëerd, is enorm handig voor allerlei doeleinden. Voor bijna alles wat we maar willen verbeteren in ons leven, bestaat inmiddels een app, of als die er nu nog niet is, dan volgend jaar wel. Ons liefdesleven wordt verrijkt met dating apps, onze sportieve prestaties kunnen worden vergroot, geanalyseerd en gedeeld door apps, onze eetpatronen kunnen worden bijgehouden en verbeterd, onze gezondheid kan worden verbeterd, onze professionele prestaties kunnen worden geanalyseerd en verbeterd door business intelligence, noem maar op.

Maar terwijl veel apps zogenaamd gratis zijn, en zelfs als ze dat niet zijn, staat in werkelijkheid onze privacy op het prijskaartje. Terwijl Europees consumentenrecht bepaalt dat prijzen voor consumenten altijd duidelijk en inclusief alle toeslagen moeten zijn, is de prijs die we in privacy betalen aan bedrijven die daar miljarden mee verdienen, volstrekt onduidelijk.

En dan heb ik het nog niet eens gehad over The Internet of Things, waardoor de koelkast al kan weten dat je honger hebt voordat jij het weet, je kachel automatisch aan gaat wanneer je autonavigatie hem vertelt dat je bijna thuis bent, je auto (of je geweer) pas wil starten nadat je vinger of iris is gescand, enzovoorts. Echt enorm handig voor de legitieme gebruiker als hij daar de controle over heeft, maar ook minstens zo gevaarlijk en 'creepy' als iemand anders daar de controle over kan grijpen.

Uit de geschiedenis van de 20e eeuw kennen we de ergste voorbeelden van misbruik van macht en informatie over mensen. Voorbeelden als de jodenregistratie uit de nazi-tijd en het spionageapparaat van de stasi zijn zelfs zo zwaar, dat ze als Godwin’s ook alweer taboe zijn geworden en niet goed meer kunnen gelden als redelijk argument in de discussie over wat het opgeven van privacy ons werkelijk kost. We kunnen ons toch ook niet voorstellen dat we weer zo stom zouden zijn?

Om dit soort catastrofes in de toekomst te blijven voorkomen, moeten we zorgen dat grote concentraties van macht en kennis steeds voldoende tegenwicht hebben. Daarvoor is het noodzakelijk om juridische en technische 'checks and balances' aan te brengen in onze steeds groter en complexer wordende samenlevingen.

Dat privacy en security steeds meer een bepalende factor beginnen te worden voor het succes van producten en diensten in de vrije markt, is in dit verband een hoopvolle ontwikkeling.

Matthijs van Bergen is juridisch adviseur bij ICTRecht. Matthijs is specialist in het informatierecht en heeft in het bijzonder veel kennis over grondrechtelijke kwesties op internet, zoals netneutraliteit, privacy en vrijheid van meningsuiting.