Zoekmachines zijn niet meer uit ons leven weg te denken, de vrijheid die zoekmachines krijgen om te opereren is dan ook van groot belang en het censureren van geindexeerde informatie kan vergaande gevolgen hebben, zo waarschuwde onderzoeker Joris van Hoboken tijdens Hacking at Random. Security.nl interviewde hem na afloop. Het internet kenmerkt zich door gefragmenteerde informatie, dankzij Google en Bing kunnen we daar toch eenvoudig over beschikken. Van Hoboken begon zijn presentatie met een filmpje van een bibliothecaris die liet weten als iets niet in de catalogus stond, het niet bestaat. Hetzelfde geldt voor de virtuele wereld, waarbij Wikipedia editors informatie verwijderden omdat ze het niet via Google kon vinden, dus kon het ook niet bestaan. "Als samenleving zijn we afhankelijk geworden van zoekmedia die ons helpen navigeren."

Vrijheid van meningsuiting in de context van media moet een bepaalde robuustheid hebben, ervoor zorgen dat het debat open is, dat informatie in zo'n zoekmachine vindbaar blijft, zo gaat Van Hoboken verder. "Dan wordt het interessant als blijkt dat er ook dingen uit zoekmachines verwijderd worden." Het gaat dan om bedrijven of mensen die vinden dat ze door de informatie die via zoekmachines is te vinden beschadigd worden en klagen dan soms de zoekmachine aan. Dat is ook een juridisch probleem, want zijn de zoekmachines hiervoor ook verantwoordelijk? Die regelgeving blijkt in Europa nog niet zo goed ontwikkeld te zijn.

"Over dat probleem is nog niet voldoende nagedacht." Dat zorgt ervoor dat zoekmachines in een juridisch vacuüm opereren. Aan de ene kant betekent dit dat ze zelf kunnen beslissen of ze censuur toepassen of niet. Volgens Van Hoboken moet de wet worden aangepast, zodat zoekmachines worden gedwongen transparant te zijn in wat weggehaald wordt. Door die transparantie kunnen mensen beseffen dat als iets niet in een zoekmachine te vinden is, dat niet betekent dat het ook niet meer bestaat.

Druk van overheid
Het zijn echter niet alleen bedrijven die druk op zoekmachines uitoefenen, ook voorbeelden van overheidsdruk zijn bekend. Een typisch voorbeeld is de Chinese overheid die via blacklists de zoekresultaten censureert. Die overheidsdruk is er echter ook in Europa, aldus van Hoboken. Zo worden in Duitsland onder het mom van de bescherming van minderjarigen, bepaalde informatie uit zoekmachines verwijderd. Een ander voorbeeld is voormalig Eurocommissaris Franco Frattini die het zoeken naar "bomrecepten" of genocide onmogelijk wilde maken. "Je ziet dat ook in Europa vanuit de overheid wordt gedacht dat zoekmachines soms iets teveel informatie toegankelijk maken en of daar niets aan gedaan moet worden." De onderzoeker voegt eraan toe dat de meeste druk van private partijen komt. Het gaat dan om de muziekindustrie, merkenrechthouders en auteursrechthebbenden.

Soms wordt er in rechtszaken genoemd dat zoekmachines bepaalde zaken niet kunnen doen, maar van Hoboken is daarvan niet overtuigd. Zowel Google als Microsoft stoppen enorm veel geld in hun zoekmachines en halen daar ook enorm veel geld uit. "Er moet dan toch zeker wat geld over zijn om dit op een goede manier te regelen." Zoekmachines zouden echter niet het beeld willen wekken dat ze dingen verwijderen.

Excuus
Zoekmachines geven vaak als excuus voor censuur dat ze zich aan de wetten van het land houden. Van Hoboken wijst daarbij naar de Duitse situatie en spreekt van een "dubbele boodschap". De zoekmachines geven toe aan de druk door te zeggen dat ze aan zelfregulering gaan doen, "maar dat is om die reden al geen zelfregulering." Het is namelijk niet geheel vrijwillig en Google doet dit ook niet om juridische redenen. "Richting de overheid doen ze het vrijwillig en tegen het publiek zeggen ze dat het van de overheid moet."

Er is echter genoeg ruimte voor bedrijven om hun poot stijf te houden, iets wat Google ook regelmatig doet, laat Van Hoboken weten. Bijvoorbeeld in het geval van Argentinië, dat het zoeken op Maradonna wilde verbieden, iets waar de zoekgigant niet in mee ging. Wat betreft het indexeren van websites zouden zowel Google als Microsoft nog steeds alles indexeren en niet bepaalde pagina's bewust buitensluiten.

Privacy
In Amerika werkt Google mee aan het project Chilling Effects, een website die alle notice and takedown verzoeken verzamelt. Dat zou het volgens Van Hoboken ook in Europa moeten doen, aangezien dat tot meer transparantie leidt. Daarnaast is er nieuwe wetgeving voor zoekmachines nodig, zeker wat betreft privacy, iets waar Van Hoboken al veel onderzoek naar verrichtte. "Daar is duidelijk dat privacy bij het gebruik van zoekmachines ook een heel speciaal belang dient, namelijk vrije toegang tot informatie."

De onderzoeker kan zich voorstellen dat het gebruik van bepaalde diensten wordt geregistreerd, maar bij zoekmachines is dit een stuk problematischer. "Dat Google van de gehele Nederlandse bevolking een database over interesses en zoekgedrag heeft." De plannen van de hele Nederlandse bevolking verdwijnen zodoende in een database die door zowel binnenlandse en buitenlandse overheden onder bepaalde voorwaarden is op te vragen. "Zeker in Amerika is er wetgeving die het mogelijk maakt om toegang tot de informatie te krijgen." In die context moeten we als maatschappij dan ook afvragen of er niet speciale regels nodig zijn.

De presentatie van Van Hoboken is hier te downloaden