Email wordt vaak vergeleken met een ansichtkaart. Zonder extra beveiliging is een email leesbaar voor iedereen die toegang heeft tot de email. Een email kan onderschept worden tijdens het transport of gelezen worden wanneer deze, al dan niet tijdelijk, op een email server staat opgeslagen.

Ondanks dat er al jaren verschillende technieken zijn om email te versleutelen wordt het tot nu toe slechts sporadisch toegepast. Potentiële gebruikers geven bijvoorbeeld aan dat het beveiligen van email niet nodig is want ze hebben toch niets te verbergen, of ze vinden het “veel te ingewikkeld”. Op beide veel gehoorde argumenten om email niet te beveiligen zal ik in dit artikel ingaan om te laten zien dat deze argumenten niet altijd juist zijn.

Is het beveiligen van email nodig?
Of het nodig is om email te beveiligen is natuurlijk sterk afhankelijk van de inhoud van de email. Inderdaad is het bij veel van het email verkeer in eerste instantie lastig voor te stellen dat de inhoud van de email interessant is voor anderen. Toch is ook ogenschijnlijk waardeloze informatie toch waardevol. Ten eerste is er de mogelijkheid van “identiteits¬diefstal”. Ten tweede kan door het combineren van informatie uit verschillende email berichten juist wel relevante informatie worden verkregen. Privacy gevoelige informatie is niet altijd een creditcard nummer of de uitslag van de cardioloog. Ook een mailtje als “ik kan je mail niet beantwoorden want ik ben tot 13 augustus op vakantie” kan voor inbrekers waardevolle informatie zijn, vooral als in een heel ander mail bericht een indicatie staat van waar je woont. Ook sturen sommige bedrijven je weleens een door jezelf gekozen wachtwoord toe. Het is lucratief om deze wachtwoorden eens uit te proberen bij andere bedrijven waar iemand gebruik van maakt want vaak gebruikt men slechts een beperkt aantal wachtwoorden.

In discussies over dit onderwerp stel ik vaak de vraag of men medische of financiële gegevens per email zou wil ontvangen. Hierop krijg ik vaak de reactie dat dit heel handig zou zijn, maar dat ze dit toch niet zouden doen want “dat is toch onveilig”. Dit klopt als je geen versleuteling gebruikt, maar met versleuteling is dit veiliger dan via de reguliere post. Mijn stelling is dat je niet moet vragen aan consumenten of email beveiligd moet worden aangezien consumenten redeneren vanuit hun huidige situatie. Wil je email toepasbaar maken voor privacy gevoelige informatie dan moet je je email beveiligen.

Beveiligen van email is te ingewikkeld?
Voor het beveiligen van email moet zowel de verzender als de ontvanger een aantal handelingen verrichten. De moeilijkheidsgraad hiervan is afhankelijk van de gebruikte versleutelingstechniek. Je kan de verschillende email versleutelingstechnieken grofweg indelen in drie categorieën: “online”, “offline” en hybride (dus combinatie van online en offline).

Bij een online methode van versleuteling moet de ontvanger verbinding maken met een externe server om de email te kunnen lezen. Dit is vergelijkbaar met webmail zoals Hotmail en GMail. Een voordeel van deze aanpak is dat het eenvoudig in gebruik is. Een nadeel is dat de ontvanger online moet zijn en dat er gebruik moet worden gemaakt van sterke authenticatie; alleen een password is niet genoeg. Een nadeel voor de verzender is dat de server voor ontsleuteling extern toegankelijk moet zijn en dus lastiger beheersbaar. Aangezien alle email op de externe server staat opgeslagen is de externe server de zwakke schakel. Wanneer de externe server wordt 'gehacked' is in principe alle email leesbaar door de 'hacker'.

Bij een offline methode moet de ontvanger beschikken over een applicatie die zelfstandig de email kan ontsleutelen. Ook moet de ontvanger in bezit zijn van een (privé) sleutel waarmee de email kan worden geopend. De verzender moet de bijbehorende publieke sleutel hebben voor het versleutelen van email. De privé en publieke sleutel zijn meestal verschillend (asymmetrische versleuteling) maar je kan ook gebruik maken van een afgesproken wachtwoord (symmetrische versleuteling). Een voordeel van de offline methode is dat je niet online hoeft te zijn om je bericht te lezen. Aangezien de email bij de ontvanger afgeleverd is en nog steeds versleuteld is is deze methode in het algemeen veiliger dan de online methode. Een nadeel is wel dat de ontvanger moet beschikken over een sleutel en software om de email te ontsleutelen. Veel gebruikte offline versleutelingstechnieken zijn PGP, S/MIME en versleutelde PDF's.

Een hybride methode maakt zowel gebruik van een online en offline methode. De email is dan bijvoorbeeld versleuteld en afgeleverd bij de ontvanger. Om het bericht te ontsleutelen moet er echter online een sleutel worden opgehaald. Voorbeelden hiervan zijn Voltage en PostX. Bij PDF versleuteling kan bijvoorbeeld gebruik worden gemaakt van een externe portal om veilig te reageren ('reply') op het versleutelde bericht.

De meest veilige methode is die waarbij de email lokaal wordt ontsleuteld. Een nadeel is alleen wel dat je dan moet beschikken over een programma voor het ontsleutelen van de email. De meeste email programma's ondersteunen standaard S/MIME (en meestal met een add-on ook PGP). Om S/MIME beveiligde email te kunnen lezen moet je echter wel beschikken over een digitaal certificaat met bijbehorende privé sleutel. Het verkrijgen van een certificaat is op zich niet lastig, echter voor het grootschalig beveiligen van email naar veel verschillende ontvangers is dit echter vaak te omslachtig. In zulke gevallen kan het handiger zijn om gebruik te maken van andere technieken.

Een veilige en eenvoudige methode is het gebruik van PDF versleuteling. De PDF standaard ondersteund AES-128 versleuteling waarbij de sleutel is afgeleid van het wachtwoord. Ook is het mogelijk om bijlagen aan de PDF toe te voegen die tevens mee worden versleuteld. Het voordeel van PDF versleuteling is dat bijna iedereen een PDF reader heeft geïnstalleerd. Om de email te kunnen versleutelen als PDF moet de email worden omgezet in een PDF. De tekst van de email wordt geconverteerd naar een PDF en eventuele email bijlagen worden als bijlagen aan de PDF toegevoegd. Het is wel van belang dat er gebruik wordt gemaakt van AES versleuteling en dat het wachtwoord sterk genoeg is tegen een “brute force” aanval (gebruik bijvoorbeeld een random gegenereerd wachtwoord). De ontvanger moet vervolgens op een veilige manier (dus via een ander kanaal) het wachtwoord ontvangen.

Er zijn meerdere leveranciers die email versleuteling via PDF ondersteunen zoals PGP, Totemo, Utimaco, en Djigzo.

In mijn open source email encryption gateway (www.djigzo.com) wordt naast S/MIME versleuteling ook PDF versleuteling ondersteund. Elke PDF wordt versleuteld met een random gegenereerd wachtwoord (“one time password”). Dit wachtwoord wordt vervolgens automatisch via een SMS naar de ontvanger gestuurd en de versleutelde PDF wordt als bijlage aan een standaard bericht naar de ontvanger gestuurd (zie onderstaand figuur).

De verzender kan in het onderwerp van de email aangeven of de email versleuteld moet worden en naar welk mobiel telefoonnummer het wachtwoord moet worden gestuurd. De ontvanger ontvangt het volgende bericht (bijvoorbeeld in Gmail)

Bij het openen van van de PDF bijlage wordt gevraagd om het wachtwoord dat per SMS is verstuurd. Na invullen van het wachtwoord wordt de PDF geopend en wordt het bericht zichtbaar.

Doordat het wachtwoord via een ander kanaal – SMS ipv email – wordt verstuurd dan de email ben je ook goed beschermd tegen het invoeren van een verkeerd email adres. Als er een verkeerd email adres wordt ingevoerd komt de email bij iemand aan die hem vervolgens niet kan openen aangezien de SMS met het wachtwoord wel naar de rechtmatige ontvanger is gestuurd. Omgekeerd, als het verkeerde mobiele telefoonnummer wordt ingetoetst, dan komt het wachtwoord bij iemand die niet het bijbehorende bericht ontvangen heeft.

Mijn ervaring is dat deze manier van email versleutelen eenvoudig is in het gebruik voor zowel verzender als ontvanger aangezien het vergelijkbaar is met bijvoorbeeld internetbankieren van de Postbank. Bij veelvuldige email uitwisseling kan de procedure voor de ontvanger te omslachtig worden. Echter, dan is de ontvanger zeker ook meer gemotiveerd om tijd te steken in het configureren van een oplossing op basis van certificaten of PGP sleutels.

Ondanks dat het versleutelen van email bijna altijd lastiger is dan niet versleutelen is het niet zo dat het zo lastig is dat het daardoor onbruikbaar is. Juist door email veiliger te maken is het ineens bruikbaar voor zaken die je normaliter liever niet via email stuurt.