Technische fora staan vol met vragen en klachten over "Potentially Unwanted Programs", kortweg PUPs. Gebruikers klagen dat 'een virus hun browser heeft geïnfecteerd' of dat 'een toolbar de pc heeft gehackt' en de angst is groot.

Echter, het gaat hier niet om traditionele malware en de meeste van deze ‘infecties’ kunnen goed worden voorkomen. Jammer genoeg is het onderwerp PUPs vrij ingewikkeld voor zowel gebruikers als voor de AV-industrie. PUPs zijn geen traditionele malware.

De term malware beschrijft software die is bedoeld om schade toe te brengen aan het geïnfecteerde apparaat of om informatie te stelen die kan worden gebruikt om criminele activiteiten te ontplooien, zoals identiteitsdiefstal en fraude. De scheidingslijn met vervelende software als adware of PUPs is niet helemaal helder, maar toch lijken deze laatste programma’s niet helemaal onder de definitie van malware te vallen.

Er wordt vaak van AV-ontwikkelaars gevraagd om hun software aan te passen, zodat PUPs worden gedetecteerd en geblokkeerd. Maar PUPs maken geen misbruik van beveiligingslekken om een systeem te infecteren. In plaats daarvan installeren gebruikers de PUPs zelf, meestal zonder dat ze zich daar bewust van zijn. Beveiligingssoftware bemoeit zich niet met software die niet (echt) schadelijk is en waarvoor de gebruiker zelf toestemming geeft om die te installeren.

PUPs doen meestal geen prettige zaken. Meestal veranderen ze de browser settings (browser hijackers), tonen ongewilde advertenties (adware), bespioneren de gebruiker op de achtergrond (spyware) en soms nestelen ze zich diep in het systeem. Maar in de strikte zin van het woord, doen ze niet echt iets kwaadaardigs. Er zijn mensen die deze functies wel willen gebruiken, vandaar de naam ‘Potentially’ Unwanted Programs.

Lucratieve zaak

In de meeste gevallen wordt van populaire, gratis programma’s een nieuwe executable gemaakt, waar ook een PUP aan wordt toegevoegd (bundling). Deze executable wordt via onofficiële downloadsites aangeboden. Er wordt uiteraard alleen gesproken over het populaire programma in de omschrijving, die in feite als aas werkt. Door middel van manipulatie van search engine optimalisatie worden deze sites goed gevonden bij zoekopdrachten naar het populaire programma.

Overigens zijn er ook veel bonafide software-ontwikkelaars die hun populaire programma’s zelf bundelen met programma’s die als PUPs kunnen worden beschouwd. Er bestaan legitieme bedrijven die speciale PUP-distributiediensten aanbieden en er wordt in deze bedrijfstak veel geld verdiend.

Zelf de-installeren

Gedurende de installatie van de gebundelde executable, wordt de gebruiker meestal de optie voorgelegd om kleine 'behulpzame' tools mee te installeren, zoals bijvoorbeeld toolbars. Standaard staand de vakjes voor de installatie hiervan aangevinkt en moet de gebruiker er zelf aan denken om de vinkjes weg te halen. Dit wordt vaak over het hoofd gezien tijdens een –over het algemeen snel en gemakkelijk- installatieproces waarbij in principe alleen een paar keer op 'Volgende' en een keer op ‘Voltooien’ moet worden geklikt.

Er zijn ook gevallen waarin een 'Overslaan' knop grijs is gemaakt, waarmee de indruk wordt gewekt dat de optie om zo’n hulpprogramma niet te installeren niet kan worden geselecteerd. In zo’n geval zullen veel gebruikers automatisch op ‘Verder’ klikken, omdat dat de enige optie lijkt. Een andere methode die gebruikt wordt is het onbegrijpelijk maken van de tekst in het dialoogvenster. Zo wordt er gebruikt gemaakt van dubbele ontkenningen, waardoor het heel moeilijk wordt om te kiezen tussen 'ja' en 'nee'.

PUPs die het wel heel bont maken, zijn degene die beloven bescherming te bieden tegen malware en PUPs. Zoals bij veel nep-antivirusprogramma’s zijn er hulpfuncties die de gebruiker geld kosten.

Het is heel terecht dat PUPs worden gezien als een plaag en veel AV-softwareontwikkelaars zouden veel van deze programma’s direct op de zwarte lijst willen plaatsen. Maar dat is juridisch gezien niet mogelijk, omdat het om legale programma’s gaat, waar de gebruiker (vaak meer in praktijk dan in theorie) zelf voor kiest.

Hoe kun je de installatie van PUPs voorkomen?

• Download alleen software van de website van de ontwikkelaar van het gewenste programma.
• Wees achterdochtig wanneer zogenaamde hulpprogramma’s worden aangeboden in een browser-venster, in een systeem-pop up of in een advertentie.
• Let goed op voor automatisch aangevinkte vakjes tijdens de installatie van een programma die ongewilde (hulp)programmaatje laten mee-installeren.
• Voordat je een toolbar installeert, denk eerst goed na of je die nodig hebt.
• Kies bij de installatie van een programma voor het ‘user –defined’ of ‘advanced’ installatieproces in plaats van het snelle, automatische proces, want dan zie je de verschillende opties duidelijk voorbij komen.
• Lees alle dialoogvensters tijdens de installatie goed door en controleer of de juiste vakjes zijn aangevinkt.
• Lees de databeschermingsvoorwaarden en gebruiksvoorwaarden van de software goed door.

Sabrina Berkenkopf is researcher bij G Data SecurityLab.

Dit artikel is geschreven op persoonlijke titel van de auteur en reflecteert niet noodzakelijk de zienswijze van Security.NL.

Heb jij ook een goede security tip voor de lezers van Security.NL? Mail de redactie en maak kans op een exclusief Security.NL T-shirt!