ICT-jurist Arnoud Engelfriet geeft elke week antwoord op een interessante vraag over beveiliging, recht en privacy. Heb jij een vraag? Stuur hem naar juridischevraag@security.nl.

Vraag: Stel dat ik ergens op internet bitcoins zou willen kopen die via een misdrijf zijn verkregen. Ben ik dan strafbaar als koper, of hangt het ervan af dat ik wist dat deze bitcoins via een misdrijf zijn verkregen?

Antwoord: In Nederland is het strafbaar als witwassen (art. 420bis Strafrecht) om de werkelijke aard, de herkomst of vindplaats van een goed (fysieke spullen, maar ook vermogensrechten, en dus ook digitaal geld) te verhullen terwijl je weet dat dat goed afkomstig is uit een misdrijf. Of dat je dat had moeten weten (art. 420quater Strafrecht).

Wie een vaas steelt en deze probeert te verkopen met een verhaal dat hij deze in de achtertuin opgegraven heeft, is die vaas (en de daarbij behorende opbrengst) aan het witwassen. Ook als je met je crimineel geld naar het casino gaat, de helft op rood en de helft op wit zet en met het resultaat als “winst uit kansspel” probeert weg te komen, pleeg je witwassen. En idem als je een wasserette begint en aan het eind van de maand een zak contant geld in de kas stort als zogenaamd betaald door wassende klanten (de etymologie van witwassen).

Witwassen van bitcoins is vrij eenvoudig, want het is onmogelijk te zien door welke transactie de bitcoins zijn verkregen. Ja, je kunt terug in de transactieledger maar daaraan kun je alleen zien dát bitcoins van Alice komen, en niet of dat door diefstal van Alice haar wallet is gebeurd of door een vrijwillige transactie door Alice. En om diezelfde reden is het voor koper Bob niet snel denkbaar dat hij schuldig is aan witwassen - hij kon het niet weten, tenzij bitcoindief Charlie hem daar aanleiding toe gaf.

Terzijde: ja, bitcoins kun je stelen. Hoewel digitale data an sich niet steelbaar is in juridische zin, ligt dit anders voor virtuele goederen. Je kunt digitale objecten in virtuele werelden stelen in de zin van het Wetboek van strafrecht, net als belminuten en sms-tegoed. Bitcoins zijn daarmee op één lijn te stellen.

En dan nog een leuke: als Alice Bob weet te traceren, kan ze dan de bitcoins terugeisen? De wet bepaalt dat de werkelijke eigenaar het gestolene mag terugeisen van de partij die het onder zich heeft. Juridisch heet dat recht van terugeisen revindicatie (art. 5:2 BW), en bij diefstal moet dit binnen drie jaar na de diefstal worden uitgeoefend. De koper moet dan maar zien of en hoe hij zijn geld terugkrijgt van de verkoper.

Op dit principe geldt een uitzondering: wie het gestolen goed krijgt van "een vervreemder die van het verhandelen aan het publiek van soortgelijke zaken anders dan als veilinghouder zijn bedrijf maakt in een daartoe bestemde bedrijfsruimte" (art. 3:86 BW), hoeft het niet terug te geven. De wet eist hierbij wel dat de vervreemder zaken doet in een gebouwde onroerende zaak. Hiermee wil men achterbakhandelaars en marktkraamhouders uitsluiten van de uitzondering, maar als onbedoeld bijeffect van die baksteenvereisende definitie zijn webwinkels nu óók uitgesloten van deze uitzondering. Het lijkt me redelijk dat een beetje webwinkel hier toch echt ook onder moet vallen, mits vergelijkbaar met zo’n bakstenen bedrijfsruimte. Ik kan er werkelijk niet bij dat een koop bij een winkeltje om de hoek wél en een koop bij Bol.com niet beschermd zou zijn.

Of een Bitcoinexchange hieronder valt, is dus nog maar zeer de vraag. Exchanges doen geen zaken in gebouwde onroerende zaken, en je zou ze ook prima als veilinghuizen kunnen zien waardoor ze om nog een reden er niet onder vallen. Dus ja, in principe kan Alice ze terugvorderen van Bob binnen drie jaar na de transactie. Mits ze kan bewijzen dat het haar bitcoins waren en dat iemand ze heeft gestolen. En hoe doe je dát?

Arnoud Engelfriet is ICT-jurist, gespecialiseerd in internetrecht waar hij zich al sinds 1993 mee bezighoudt. Hij werkt als partner bij juridisch adviesbureau ICTRecht. Zijn site Ius mentis is één van de meest uitgebreide sites van Nederland over internetrecht, techniek en intellectueel eigendom. Hij schreef twee boeken, De wet op internet en Security: Deskundig en praktisch juridisch advies.