De inzet van intelligente technologie in het onderwijs kan zowel zorgen voor een verrijking, als een verschraling van het onderwijs, zoals de continue surveillance van leerlingen en studenten, zo waarschuwt de Onderwijsraad. Volgens de Onderwijsraad hebben vraagstukken als dataveiligheid, privacy en de machtsconcentratie bij techbedrijven de afgelopen jaren veel aandacht gekregen in het onderwijsbeleid. Er is echter nog weinig aandacht geweest voor de veranderingen van onderwijsprocessen door de inzet van intelligente technologie.

Kenmerkend voor intelligente technologie is dat deze gebruik maakt van grote hoeveelheden digitale data en van algoritmes die bewerkingen uitvoeren op deze data. De algoritmes kunnen zich hierbij vaak ook aanpassen op basis van de data, waardoor de technologie een lerend vermogen heeft. De brede toepassingsmogelijkheden van intelligente technologie maken dat deze de samenleving ingrijpend beïnvloedt, aldus de Onderwijsraad.

Op verzoek van de ministers van Onderwijs besloot de Onderwijsraad daarom een verkenning uit te voeren. Naast voordelen die de inzet van intelligente technologie kan hebben, zijn er ook allerlei risico's. Het kan dan gaan om de aantasting van de autonomie van leerlingen en studenten, en van leraren en docenten, en dat het onderwijs eenzijdig wordt. Denk aan verschraling van het onderwijs, een gebrek aan persoonlijk contact, ontmoediging van eigen initiatief en onwenselijke vormen van standaardisering, monitoring, differentiatie en profilering.

Zo maakt intelligente technologie het steeds beter mogelijk om aspecten van toetsen te automatiseren en informatie over prestaties systematisch, continu en automatisch te verzamelen. "Wanneer toetsing een continu, verregaand geautomatiseerd proces wordt, kleven daar ook nadelen aan. Ten eerste voelen leerlingen en studenten zich voortdurend bekeken en beoordeeld. Er is in feite sprake van continue surveillance", aldus de Onderwijsraad.

Een ander punt dat de Onderwijsraad noemt is de inzet van surveillancesoftware tijdens examens. "Er bestaat intelligente software die het surveilleren kan automatiseren, maar daaraan kleven belangrijke bezwaren, waaronder schending van privacy, onbetrouwbaarheid van de fraudedetectie, en aantasting van een constructieve pedagogische relatie tussen leerlingen/studenten en hun leraren/docenten."

Monitoring

Bij het gebruik van intelligente technologie wordt ook allerlei data gegenereerd en toegepast. Naast het gebruik van data om de voortgang van leerlingen en studenten te monitoren, kan dit ook worden gebruikt om leraren en docenten in de gaten te houden en vergelijken. Zo kunnen dashboards laten zien hoeveel interactie zij hebben met hun leerlingen en studenten en hoe de interactie samenhangt met leerprestaties.

"In een gunstige situatie profiteren leraren en docenten van de feedback die de intelligente technologie biedt voor hun eigen handelen. Maar wanneer deze data breder worden gedeeld – onder leraren, docenten, leerlingen, studenten, ouders, schoolleiders, opleidingsdirecteuren of onderwijsbestuurders – wordt de monitoring al snel controlerend en onveilig", zo stelt de Onderwijsraad, die toevoegt dat het delen van data of openlijk vergelijken een onderwijskeuze is.

Kaders

Naast een rol voor schoolleiders, opleidingsdirecteuren en onderwijsbestuurders om de inzet van intelligente technologie in de gaten te houden, ziet de Onderwijsraad ook een taak voor de overheid. "Het is aan de overheid om kaders te scheppen die privacy en dataveiligheid waarborgen, om de markt voor intelligente onderwijstechnologie te reguleren en dominantie van enkele aanbieders tegen te gaan."