"Er gebeuren héle grote dingen in Nederland, maar ik mag u niet zeggen hóe groot", dat waren de woorden van Mariëtte Moussault, de voormalige voorzitter van de Toetsingscommissie Inzet Bevoegdheden (TIB), bij haar laatste optreden in de Tweede Kamer in deze rol. Ze maakt zich, net als beveiligingsexpert Bert Hubert die eerder bij de TIB vertrok, grote zorgen over de Tijdelijke wet cyberoperaties.

Deze wet geeft de inlichtingendiensten mogelijkheden die afwijken van de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv 2017). Daarnaast wordt het toezicht aangepast. Toezicht dat onder andere door de TIB wordt gehouden. De TIB is een commissie die vooraf toetst of de inzet van specifieke bijzondere bevoegdheden door de AIVD en de MIVD rechtmatig is.

Eind maart vond er in de Tweede Kamer een technische briefing plaats door de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD) en TIB over de Tijdelijke wet cyberoperaties. Volgens Moussault maakt de nieuwe wet veel verdergaande inbreuk op grondrechten van burgers mogelijk. "We spreken meestal over het recht van privacy, maar eigenlijk staat er veel meer op het spel: het recht van meningsuiting, het recht van vrije vergadering. Het gaat om het medische geheim, om de journalistieke vrijheid", zo liet ze tegenover NRC weten.

Moussault stelde tijdens de briefing dat het belangrijk is dat er in de Tweede Kamer een goede discussie over de wet wordt gevoerd. Dat zou door het zwart lakken van cruciale passages in het jaarverslag van de TIB, door ministers Bruins Slot van Binnenlandse Zaken en Ollongren van Defensie, niet mogelijk zijn. "Ik vind het echt héél vervelend, maar ik heb geen zin om vijftien jaar te gaan zitten", aldus de voormalige TIB-voorzitter.

Onschuldige Nederlanders

Vorig jaar september besloot beveiligingsexpert en oprichter van PowerDNS Bert Hubert om als technisch lid bij de Toetsingscommissie Inzet Bevoegdheden op te stappen. Aanleiding was de Tijdelijke wet. Twee weken geleden hield de vaste commissie voor Binnenlandse Zaken van de Tweede Kamer een rondetafelgesprek over de Tijdelijke wet cyberoperaties, waar Hubert ook sprak. Gisteren uitte de voormalige TIB-medewerker op zijn eigen blog zijn zorgen over het wetsvoorstel.

"Het voorstel pakt geen cybertuig aan, het voorstel maakt het met name makkelijker onschuldige Nederlanders af te luisteren en te hacken, en de opbrengst te delen met het buitenland", waarschuwt Hubert. "Voor ons ligt een wet waarmee niet alleen hele wijken afgeluisterd kunnen worden, het hele land mag er mee afgeluisterd worden. En de diensten menen dat dat geen afluisteren is, want het is slechts ter verkenning."

Hubert is voorstander van het aanpakken van "Chinees en Russisch cybertuig", maar stelt dat het wetsvoorstel in kwestie hier niet de juiste oplossing voor is. Daarnaast zijn de autoriteiten "niet oprecht" geweest over het voorstel waarin het toezicht ernstig is uitgehold, zo stelt de beveiligingsexpert verder. "De samenvatting dat "toezicht verschuift van vooraf naar achteraf" klopt gewoon niet — beide toezichthouders moeten zich aan de veel ruimere criteria houden. En de CTIVD krijgt helemaal geen bindend toezicht op de afluisterartikelen."

Tevens noemt Hubert verschillende voorbeelden waar hij tijdens het toezicht voor de TIB mee te maken kreeg en dat de diensten hun eigen wet niet goed uitleggen. "Bevoegdheden die daar "afluisteren" heten worden in interviews en documenten stelselmatig omschreven als niet afluisteren. Vrij Orwelliaans." Net als Moussault stelt ook Hubert dat hij niet alles kan zeggen. "Niet alleen is er geen tijd om nu meer te vertellen, maar ik mag ook veel niet vertellen. Zoals de TIB al in haar jaarverslag 2022 zei, de diensten hebben inmiddels het begrip staatsgeheim zeer ver opgerekt. De TIB kon daardoor niet zeggen wat zij wilde zeggen, en dat probleem heb ik nu ook."

Op de kabel

Vandaag verscheen het jaarverslag van de AIVD over 2022. "Steeds meer landen in de wereld hebben offensieve cyberprogramma’s en zetten die in met soms grote brutaliteit. Dat bedreigt onze veiligheid, economische voorspoed en manier van leven", aldus AIVD-directeur Akerboom. "De Nederlandse inlichtingen- en veiligheidsdiensten horen op cybergebied bij de beste in de wereld. Maar ze moeten wel dáár kunnen zijn waar onze aanvallers zich bevinden, zoals op de kabel." De Tweede Kamer moet nog stemmen over het wetsvoorstel. Wanneer dat precies zal gebeuren is nog onbekend.