Komt er een Ministerie van Veiligheid? De PVV is groot voorstander, en ook het CDA heeft zich hier al eens sterk voor gemaakt. Het is al sinds de jaren tachtig een terugkerend dossier, bijna een ritueel dat maar niet overgaat. Deze bewegingen zijn al eens treffend getypeerd als ‘Stratego op het Binnenhof’.

Het Ministerie van Veiligheid dat er nu wellicht komt, wordt een samenvoeging van grote delen van Binnenlandse Zaken en Justitie. Daarmee heb je natuurlijk nog maar een deel van het veiligheidsgebeuren onder één dak. Wat denk je van Defensie? Nu ja, die moet er ook bij – de PVV wil toch al de KMar probleemwijken in kunnen sturen. De douane zal ook moeten verhuizen, van Financiën naar Veiligheid, willen we bommen en illegalen aan de grens kunnen tegenhouden. Hetzelfde geldt voor de gespecialiseerde opsporingsdiensten van andere ministeries. Er komt dus een forse reorganisatie aan, met als resultaat een superdepartement, dat waarschijnlijk in de wandeling MinVeilig gaat heten.

Op zich is de wens voor een reorganisatie wel begrijpelijk. Partijen die roepen om keihard optreden op een heel specifiek dossier lopen telkens vast in de huidige structuur, waarbij burgemeesters uiteindelijk de baas zijn. Zo is het hard bevochten kraakverbod feitelijk van tafel, omdat andere zaken een hogere prioriteit krijgen van de korpscommandanten. Hetzelfde zie je rond softdrugs: de landelijke politiek kan hoog of laag springen, maar heeft uiteindelijk heel weinig te vertellen. De politiek zoekt nu grip op de uitvoering van de criminaliteitsbestrijding en wil daarom centraliseren – politie en justitie op één grote hoop en dat dan in Den Haag.

Er zijn voors en tegens. De huidige ingewikkelde structuur is opzettelijk zo ingericht. Zij creëert bewust afstand tot “Den Haag”, om te voorkomen dat de politiek – de wetgever – te veel directe invloed op rechterlijke en uitvoerende macht heeft. Die drie afzonderlijke machten, de Trias Politica, daar is de hele beweging tot centralisatie nu juist tegen gericht.

De Trias Politica heeft het in Nederland al jaren zwaar. De uitvoerende macht, het kabinet, maakt de wetten, waar de wetgevende macht, het parlement, dit zou moeten doen. Nu doet de uitvoerende macht ook nog eens een greep naar de rechterlijke macht. Het openbaar Ministerie heeft steeds meer rechterlijke macht; tal van zaken worden zonder rechter afgehandeld, omdat dat doelmatiger is. Zorgvuldigheid is immers maar lastig en bovendien kostbaar. Weet je wat ook goedkoop en doelmatig is? De hele rechtsgang afschaffen. Komt ook nog vast wel een keer.

Eén groot Ministerie voor Veiligheid is omstreden. Mensen vrezen dat het zal leiden tot te grote machtsconcentratie en dat het een voorbode is van een autoritaire dictatuur. Alle macht centraal in Den Haag is hen een gruwel. Nou deel ik die angst niet; grotere organisaties leiden steevast tot grotere mislukkingen – kasten vol beleid en uitvoerenden die hun eigen gang gaan door de interne afstanden. Chaos en anarchie dus, niks dictatuur. Of het zou een dictatuur van het onvermogen moeten zijn.

Het COT, een ongrijpbaar instituut voor veiligheids- en crisismanagement pleit juist wel luid voor een dergelijke centralisatie: “Nederland heeft slecht gereageerd op de grote incidenten en crises van 2009 en moet daarom een Ministerie van Veiligheid krijgen”. Het COT kwam tot deze conclusie na analyse van de reactie van de overheid op onder andere de Q-Koorts, de rellen bij Hoek van Holland en het Koninginnedagdrama in Apeldoorn. Blijkbaar moet dit Haagse Ministerie van Veiligheid ook belast worden met volksgezondheid en lokale evenementen? Het wordt steeds groter.

Afgelopen zaterdag pleitte OM-topman Harm Brouwer in het NRC voor één landelijke politie. Hij liet in het midden of dit onder dit nieuwe ministerie moet vallen, maar gegeven de timing in de formatie is het duidelijk dat de stellingen binnen het politie- en justitielandschap ingenomen worden. Er zijn natuurlijk ook nogal wat bestuurlijke baantjes te vergeven.

Volgens Brouwer moet de politie op dit moment tachtig procent van de georganiseerde bendes die zich bezighouden met drugs- en mensenhandel laten lopen, wegens capaciteitsgebrek. De korpsbeheerders laten vaak andere zaken voor gaan, zoals evenementen. Zonder capaciteitsgroei (en die is met de begroting van Rutte I niet te verwachten) is de interessante vraag dus, hoe de schaalvergroting van de fusie tot de doelmatigheidswinst leidt, die zoveel capaciteit vrij maakt dat de grote boeven nu wel gepakt gaan worden. Terwijl ook de evenementen en andere prioriteiten bediend worden natuurlijk. Waar komen de synergievoordelen vandaan? Er is immers al een hoop samengevoegd in overheidsland. Korpsoverschrijdende werkzaamheden liggen bij de landelijke politiediensten verenigd in de KLPD. Die paraplu is er al meer dan tien jaar. Als die niet goed functioneert, dan is het toch beter om dat te repareren dan een grootschalige hervorming te beginnen, met alle problemen van dien. Maar daar gaat het ook niet om: het OM wil grip op de politie krijgen om haar eigen prioriteiten te stellen en verwacht dit via een Nationale Politie te kunnen doen. Er zullen in de toekomst nog wel meer evenementen niet doorgaan omdat de politie geen capaciteit heeft om ze te beveiligen. Hoe het dan met het WK in Nederland moet weet ik ook niet.

De Vereniging van Gemeenten (VNG) en het Nederlandse Genootschap van Burgemeesters willen juist geen gecentraliseerde nationale politie. Hun argument is dat het merendeel van de criminaliteit en dus van de politie-inzet lokaal of regionaal is. Dit betekent dat de 80% niet aangepakte misdadigers waar Brouwer naar verwijst het grootste deel van maar een heel klein stukje van de totale criminaliteit is. Volgens de WODC, het wetenschappelijk instituut van de rechtbanken, is de omvang van de ‘georganiseerde criminaliteit’ niet te meten dus het gaat over 80% van iets niet meetbaars. Daar heb je wat aan.

Het CBS lijkt de burgemeesters gelijk te geven; het overgrote deel van de misdrijven is duidelijk niet georganiseerd en dus lokaal. Nu kun je de ernst van een delict meewegen, maar dat is al snel niet meer objectief. Moord en geweldsdelicten zijn nog wel duidelijk, maar drugs? Sommige mensen beschouwen grotere wietkwekers als zware criminelen terwijl bijvoorbeeld de wietrokers dat héél anders zien. Zelfs Bolkestein is nu voor decriminalisering van softdrugs en dus kan de VVD kwekers moeilijk als zware criminelen neerzetten.

De VNG is bang dat met een nationale politie de grip op de wijken verloren gaat. "Hoe moet je vanachter een bureau in Den Haag bepalen waar politie-inzet nodig is?" Ze vrezen traagheid en afstandelijkheid, wat niet onlogisch is – grote organisaties hebben zelden slagkracht, iets dat bij de overheid toch al een aandachtspuntje mag heten. Volgens deze betrokkenen zal de voorgestelde oplossing de problemen juist verergeren.

Eric Nordholt, oud-korpschef van de politie Amsterdam zegt: “Het veiligheidsvraagstuk in Nederland is terug te voeren op een ernstige leiderschapscrisis op dat gebied. Met het samenvoegen van twee ministeries verandert slechts de structuur, daarmee los je het probleem niet op”. Ook voormalig procureur-generaal prof. De Wijckersloot noemt het “een verkeerd antwoord op de verkeerde vraag”.

De tegenstanders hebben een punt. Bestaande lokale en regionale samenwerkingsverbanden van gemeenten, brandweer, politie, GGD’en en andere diensten die in crisissituaties worden ingezet, dat zijn de partijen die het allemaal moeten doen. Het veranderen van de topstructuur zal niet bijdragen aan het verbeteren van de ‘output & outcome’ van die regionale en lokale veiligheidsketens.

Het superministerie zal zich als grote organisatie van nature richten op grootschalige oplossingen. Bovenaan komen de nieuwe en dus nog niet geclaimde dossiers die het goed doen in politiek Den Haag. Deze hebben meestal maar weinig te maken met de alledaagse banaliteit van veiligheid en ze mijden de weerspannige achterban binnen de veiligheidssector. Het Ministerie van Veiligheid zal daarom als vanzelf ontaarden in een Ministerie van Internet- en Cameratoezicht.

En wie wordt de baas op dit superdepartement? Volgens de Telegraaf: Fred Teeven, de barokke Officier van Justitie die nog even fractievoorzitter van Leefbaar Nederland was. Over Teeven valt veel te vertellen. Ik noem slechts een paar dingen. Hij heeft veel ervaring met het doorbreken van allerlei bureaucratische lagen en dat is een vaardigheid die op het aanstaande fusiedepartement hard nodig is. En nu Fred van privacybestrijder, opeens privacybeschermer is geworden zouden we blij moeten zijn.

Wel een beetje jammer is dat Teeven niet altijd even veel ontzag heeft voor de gevestigde rechtsstaat; hij zoekt naar eigen zeggen graag de grenzen van de regeltjes op. Dat hij daarbij jarenlang op heel veel tenen is gaan staan, helpt niet. Teeven zelf stelt dat het als ‘Crime-Fighter’ nu eenmaal onvermijdelijk is dat hij wel eens een klein beetje over de grens van het toegestane is gegaan.

Een klein beetje over de grens? Teeven geldt als de uitvinder van het ‘begeleid doorvoeren’ in het Delta Onderzoek (IRT affaire), waarbij tonnen cocaïne en honderden tonnen softdrugs op de Nederlandse en Belgische markt kwamen. Teeven hoopte in die periode bewijzen rond te krijgen van zeer omvangrijke corruptie aan de top van Justitie, en sloot hiervoor ook een deal met Mink K. De in 1994 voor wapenbezit tot zes jaar veroordeelde Mink K. kan zich sindsdien weer vrij bewegen in ons land en zijn carrière voortzetten. Hij kwam de deal echter niet na (opmerkelijk, nietwaar) en ringeloorde Teeven: de corruptiezaak kwam nooit van de grond. Op grond van welke bevoegdheid een Officier van Justitie een gerechtelijke veroordeling tot celstraf kan omzetten in een boete vertellen de stukken niet.

Grenzen van regeltjes opzoeken? Een Officier van Justitie is geen rechter en de ‘begeleide doorvoer’ met infiltranten was op dat moment expliciet verboden. Tegenover de parlementaire commissie Van Traa stelde Teeven niet van de details van de begeleide doorvoer te weten en alleen formeel een beetje verantwoordelijk te zijn, wat Van Traa overnam in het eindrapport. Politiechef Van der Putten verklaarde echter onder ede dat Teeven wel op de hoogte was. De rijksrecherche bevestigt dit in haar onderzoek naar de RCID Kennemerland. Het lijkt er veel op dat hij tegen de parlementaire commissie heeft gelogen. Onder ede.

Neuh, dit gaat niet over “een klein beetje over grenzen van de wet heengaan, omwille van het grotere belang”. Deze leugen diende alleen zijn eigen belang. De beoogde minister is op z’n best een bestuurlijke draaikont voor wie maar één ding telt – zijn eigen positie. Dat voorspelt voor het aanstaande ministerie van Veiligheid, een fusiedepartement met onwillige partners, weinig goeds. Weinig medewerkers zullen staan te popelen om zo’n baas. Bij Justitie lopen nu eenmaal bovengemiddeld veel mensen rond die regels wél belangrijk vinden. Geen goede uitgangspositie voor zo’n zware baan.

Maar is er nog hoop. Want hoewel de vorming van een superministerie en een nationale politie al jaren op de agenda staat, is het er nog nooit van gekomen. Hopelijk loopt het ook deze keer weer met een sisser af. Bedenk dat beide beoogde coalitiepartners het dossier veiligheid uit electorale overwegingen niet aan de ander kunnen overlaten. Bovendien beschouwt het CDA justitie als haar eigen terrein; deze partij heeft het sinds 1989 (Lubbers II) bij justitie voor het zeggen gehad, met als enige onderbreking de twee paarse kabinetten en na het struikelen van Hirsch Ballin over de IRT affaire in 1994. Rutte zal Verhagen dan ook veel moeten bieden om het superministerie aan Teeven te laten, en Verhagen is vakman genoeg om deze troefkaart maximaal te benutten. Rutte is bovendien ook vast nog niet vergeten dat Teeven meer voor Verdonk koos, dan voor hem. Met twee ministeries echter, komt elke partij aan zijn trekken en dat is wel een veel gemakkelijker uitweg in een formatie.

Mijn advies: hou nu maar eens op over een ministerie van Veiligheid. Samenvoegen, splitsen, ijken, herijken – het zijn rookgordijnen voor slechte resultaten. Iedereen die wel eens in een groot bedrijf heeft rondgehangen, herkent dit plan als een reorganisatie die alleen bedoeld is als bezigheidstherapie voor het management; bordjes omhangen in het beleidsgebouw maar niets veranderen in de productie. De aandeelhouders denken dat het goed komt, het personeel weet wel beter. Deze rondedans van veiligheidsbestuurders toont aan dat ze verstand hebben van bestuurlijke bezigheidstherapie en uitstelstrategie, maar niet van veiligheid. Dit ministerie zal niets bijdragen tot meer veiligheid in Nederland. De ene lappendeken wordt vervangen door een andere, gemaakt van dezelfde stukjes stof. Of erger: door de complexiteit van de fusie zullen de betrokken diensten langdurig minder aandacht voor hun taken hebben, zodat de criminaliteit goede tijden tegemoet gaat. Wat natuurlijk wel weer leidt tot een luidere roep om meer veiligheid. Zucht.

Door Peter Rietveld, Senior Security consultant bij Traxion - The Identity Management Specialists -

Laatste 10 columns