Het rommelt bij Justitie. Lege kas, hoge werkdruk, ICT-gedonder en fout op fout in rechtszaken. Over het ICT-gedonder in deel twee meer. Nu eerst iets over de rechters, de burgers, de bezuinigingen en de kwaliteit van onze rechtspraak. Om het gerommel te verbeteren is Justitie op zoek naar geld, en gebruikt steeds meer het ‘profijtbeginsel’; hogere boetes, meer plukze, meer boetes in plaats van andere straffen. De hoogte voor een snelheidsboete wordt niet meer bepaald door de ernst van de zaak, maar door financiële nood bij Justitie.

Een ambtelijke commissie moest april dit jaar al een bezuiniging van 2 miljard op een begroting van 10,3 miljard vinden. “Het is de werkgroep gebleken dat een algemene bezuiniging zonder daarin nadere keuzes te maken (overal 20% af) het risico oplevert dat het niveau van de veiligheidszorg dat bereikt is met de extra inzet over een langere periode al snel teniet wordt gedaan”. Om toch de doelen te bereiken stelde de commissie onder meer voor om vrijwilligers in te schakelen op lokaal niveau. Bijvoorbeeld als onderdeel van een sociale dienstplicht. Ook is gekeken of de Koninklijke Marechaussee voor opsporingstaken ingezet zou kunnen worden, en waar er taken naar gemeentes en particuliere instellingen ‘overgeheveld’ konden worden.

Overhevelen is niet hetzelfde als bezuinigen. De kosten komen dan immers alleen uit een ander potje. En ook dat andere potje moet door dezelfde burgers gevuld worden. Ook de inzet van ‘sociaal dienstplichtigen’ als gratis personeel is een uitvlucht; een dergelijk programma bestaat niet, en het is nogal de vraag of jongelui zonder startkwalificatie op de arbeidsmarkt wel voldoende kwaliteit in huis hebben om Justitie te helpen. Natuurlijk rouleren er voorstellen om sociale dienstplicht in te voeren voor álle jongeren. Maar daar staan de werkgevers dan weer niet zo om te springen denk ik. De toestroom aan jongeren op de arbeidsmarkt wordt toch al steeds dunner.

De vergezochtheid van de voorstellen laat zien dat de commissie er gewoon niet uit kwam. Dat is helemaal geen schande. Justitie is de afgelopen jaren al behoorlijk uitgekleed door een bombardement van extra taken en minder geld. Het niveau is op dit moment dan ook zeer bedenkelijk .

De situatie is bar en boos. Vonnissen worden voor de zaak alvast geschreven door de griffier, de rechter krijgt een uurtje om een dossier van 1000 pagina’s te lezen, en in meervoudige kamers verdelen de rechters onderling de zaken, waardoor het doel van de meervoudige kamer vervalt. Daarnaast zijn er al tal van taken en bevoegdheden omlaag overgedragen, zodat politierechters zwaardere zaken mogen behandelen en lichtere zaken door het OM afgehandeld worden. Nu is het OM geen rechter, en omdat zij rechtstreeks onder de verantwoordelijkheid van de minister valt géén onafhankelijk orgaan. In het ergste geval kan de minister middels een aanwijzing het OM een bepaalde straf laten opleggen. Een vooruitzicht waar ik met de politieke geldingsdrang die het veiligheidsdossier bepaald, niet vrolijk van word. De partijen in een rechtszaak krijgen steeds minder kans om gehoord te worden, waarmee de uitspraak een loterij wordt. In deze organisatie, die al jaren onder zware druk staat, moet nu nog een keer heel veel veranderen.

De gouden driehoek geldt ook de overheid; als de hoeveelheid taken niet afneemt maar het budget wél, daalt de kwaliteit. En als er dan nóg meer taken bij komen, gaat de kwaliteit nog verder omlaag. Misstanden en dwalingen van onze rechterlijke macht worden nu nog als “incident” afgedaan, en zo mogelijk met de mantel der liefde bedekt. Het gaat echter om structurele bedrijfsongevallen met een banale oorzaak: een overbelaste organisatie.

Op dit moment hangt de rechtstaat af van de onbezoldigde inzet in privétijd van justitiepersoneel; als er iets goed gaat is het bijzonderder dan als er iets fout gaat. De komende jaren gaat bovengemiddeld veel van het rechtbankpersoneel met pensioen en vervanging met vergelijkbare kwaliteit is nu al een schier onmogelijke opgave. Met de kaasschaaf die nu over salaris en pensioenrechten heengaat, wordt het vooruitzicht zo mogelijk nog somberder. Een mogelijke uitwijk door de inzet van externen wordt bestuurlijk afgesneden, maar zal er in de praktijk toch van komen. Straks komen ook de rechters van een detacheerder.

Een minister is in feite een soort directeur, en we hebben hier een directie die de BV Rijksoverheid met steeds nieuwe taken en aandachtsgebieden blijft opzadelen, zonder zich af te vragen wat dit met de productiecapaciteit doet. Bovendien regent het nieuwe regels uit Brussel. Wat er bij onze directie maar niet in wil is de ijzeren wet: nieuwe wetgeving = nieuwe taken. En de eerste afgeleide: minder geld = minder taken. Zo niet: dan minder kwaliteit.

Nieuwe taken zonder nieuwe uitvoeringscapaciteit leidt tot lagere kwaliteit. Nu kun je wel heel gemakkelijk zeggen ‘dat die ambtenaren dan maar harder moeten werken’, maar dat is een flauwe. Ten eerste: welk inspirerend leiderschap zal ze daartoe brengen? Ten tweede: sommigen ambtenaren zullen er nog wel een schepje bovenop kunnen doen, maar harder werken is zelden hetzelfde als beter werken. Na een uurtje of 50, 60 per week ga je toch significant meer fouten maken. En bij de rechtbank betekent dit: foute uitspraken. Justitie gaat dus nog verder het hellend vlak op. De maatschappij eist een foutloze rechtspraak, de overheid levert dit bij lange na niet en haalt de schouders op bij het volgende ‘incident’.

De snelste manier om het vertrouwen in de overheid te verliezen, is het aanspannen van een rechtszaak. Gegeven dat er tegen de twee miljoen zaken per jaar zijn, is de kans voor iedere burger om geconfronteerd te worden met een gerechtelijke dwaling behoorlijk groot. 95% van die twee miljoen zaken zijn civiel, en juist in deze lopendebandzaken gebeuren de meeste ongelukken. Het zijn kleine zaken, vanuit Justitie bezien, maar belangrijk voor de betrokkenen. De grote drama’s zijn dus niet zo snel te vinden in vrijspraak voor schuldigen, zitten voor onschuldigen, en andere publicitaire rampen, zoals proefverlof voor de verkeerde TBS-er, maar de ervaring bij gewone burgers dat hun rechten niet gewaarborgd worden door de overheid. En laat dat nu net de bestaansgrond van de overheid zijn, het beschermen van de burger.

volgende week deel 2 van deze column.

Door Peter Rietveld, Senior Security consultant bij Traxion - The Identity Management Specialists -

Laatste 10 columns