De juridische en organisatorische controle op het aftappen van communicatie
is onvoldoende. Daarom zijn er vraagtekens te zetten bij de betrouwbaarheid
van afgetapte communicatie als bewijsmateriaal in rechtszaken.

Dat stelde M. Kuylman afgelopen vrijdag tijdens een congres over aftappen
en strafrecht in Amsterdam. Kuylman werkte jarenlang als aftapdeskundige
bij de Amsterdamse politie en nadien als veiligheidsexpert bij
telecommunicatiebedrijven. Volgens Kuylman gaat er nogal eens wat mis bij
aftappen. Zo'n twintig procent van de afgetapte gesprekken raakt op de een
of andere manier verloren. Daarin kan ontlastende informatie voor de
verdachte staan, maar bijvoorbeeld ook informatie die naar andere daders
wijst. Kuylman raadt advocaten dan ook aan altijd goed te controleren in
hoeverre afgetapt materiaal is verdwenen. Dat kan bijvoorbeeld door de
printgegevens, die vastleggen welke gesprekken hebben plaatsgevonden, te
vergelijken met tapverslagen.

Daarnaast bestaat er volgens Kuylman geen garantie dat afgetapte gesprekken
niet worden gemanipuleerd. 'Voor een techneut is het eenvoudig om digitaal
te plakken en te knippen in opgenomen gesprekken zonder sporen achter te
laten. Er zijn geen garanties om dat te voorkomen,' aldus Kuylman. Door
juridische en organisatorische zwaktes in het aftapproces is volgens
Kuylman de authenticiteit en integriteit van afgetapt materiaal niet te
garanderen.

De overheid ziet tot nu toe niets in certificering van aftapinstallaties.
'Dat zou te veel geld kosten,' aldus Kuylman. 'Maar waarschijnlijk is men
ook bang dat de helft van de aftapinstallaties dan als ondeugdelijk uit de
bus komt.' Kuylman signaleert een toenemende drift van de overheid om alles
afgetapt te krijgen. Telecombedrijven worden zo steeds meer een verlengstuk
van de overheid. 'Er is een proces gaande van harken en graaien in
telecomdata. Dat verontrust mij als burger,' aldus Kuylman.

Volgens Kuylman vindt er bij de rechtelijke macht wel langzaam een omslag
plaats. 'Jarenlang gold: een tap is per definitie betrouwbaar,' aldus
Kuylman. 'Nu worden er vraagtekens bij gezet en niet ten onrechte. Je kan
niet langer voetstoots aannemen dat het allemaal wel in orde zal zijn.'

Andere deskundigen wezen op vergelijkbare problemen met de bewijslast van
afgetapte GSM-gesprekken en internetcommunicatie. Ook daar ontbreken
juridische, technologische en organisatorische garanties voor de
betrouwbaarheid van het bewijsmateriaal. Zo is de locatiebepaling van GSM-
toestellen lang niet zo betrouwbaar en eenduidig als justitie het in de
rechtszaak doet voorkomen.

Bij het aftappen van internetverkeer is nog vrijwel niets geregeld. Er
bestaat alleen een protocol voor de overdracht van afgetapt materiaal van
de provider naar de politie. Maar hoe de provider aftapt is nergens
geregeld. 'Fabrikanten leveren verschillende apparaten,' aldus M. Wessling
van Bits of Freedom, een organisatie die zich inzet voor digitale
burgerrechten. 'Daar is geen controle op, er is geen audit of een keurmerk,
er zijn geen garanties tegen misvangst of bijvangst.' Hij voorspelde dan
ook een titanenstrijd tussen deskundigen in de rechtszaal de komende jaren.
Wessling wees er verder op dat nauwelijks valt aan te tonen dat het
internetverkeer dat een provider aftapt daadwerkelijk afkomstig is van de
computer van een verdachte, of dat de verdachte zelf dat verkeer genereert.
'Een PC is buitengewoon onveilig. Er kunnen virussen inzitten, Trojan
Horses, of hackers zijn er mee in de weer,' aldus Wessling.

De deskundigen pleiten voor meer transparantie en controle op het
aftapproces. Zo zou de broncode van aftapinstallaties openbaar moeten zijn
zodat iedereen de werking van de apparatuur kan controleren. Als
alternatief suggereerden de deskundigen keuring en certificering door een
onafhankelijke instantie. Veelvuldig werd verwezen naar de commotie rond de
aftapinstallaties van het Isra�lische bedrijf Comverse, die ook door de
Nederlandse politie worden gebruikt. Comverse is een bedrijf dat wordt
gerund door mensen afkomstig uit de Isra�lische inlichtingendiensten. Er
bestaan zware verdenkingen dat er een achterdeur in de tapinstallaties zit,
waardoor de geheime dienst van Isra�l toegang zou kunnen krijgen tot
afgetapt materiaal, maar ook in staat zou zijn tot manipulatie van het
materiaal.

Veel van de aanwezigen op het congres spraken de verwachting uit dat het
een kwestie van tijd is voordat de geheimzinnigheid waarmee het aftappen in
Nederland omgeven is, zich tegen de overheid gaat keren. 'Het wachten is op
de eerste rechterlijke uitspraak waarin bewijsmateriaal uit taps wordt
afgewezen omdat de betrouwbaarheid niet valt te bewijzen,' aldus een
aanwezige advocaat. 'Er ligt een bom te tikken onder het strafrecht en het
opsporingsapparaat.'