Minister Ollongren van Binnenlandse Zaken heeft de AIVD en MIVD het afgelopen jaar in vergelijking met het jaar daarvoor minder vaak onterecht toestemming gegeven voor de inzet van bepaalde bijzondere bevoegdheden, zo blijkt uit het jaarverslag van de Toetsingscommissie Inzet Bevoegdheden (TIB).

De nieuwe Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv 2017) geeft de inlichtingendiensten speciale bevoegdheden voor het onderscheppen en opslaan van internetverkeer van de kabel, alsmede een uitgebreidere hackbevoegdheid. Daarnaast staat de wet de diensten toe om de apparaten van derden te hacken die zelf geen doelwit van de diensten zijn.

Als de diensten deze bevoegdheden willen inzetten moeten ze een verzoek bij de minister indienen. Wanneer de minister het verzoek goedkeurt, toetst de TIB of de toestemming door de minister rechtmatig is verleend. Beoordeelt de TIB een door de minister verleende toestemming als onrechtmatig dan mag die bevoegdheid niet worden ingezet.

In de periode van 1 april 2019 tot 1 april 2020 toetste de TIB in totaal 2.355 verzoeken. Van de verzoeken van de AIVD werd 1,7 procent als onrechtmatig verleend beoordeeld, bij de MIVD was dit 3,1 procent. Een daling ten opzichte van het jaar daarvoor, toen nog 4,5 procent van de verzoeken van de AIVD en 5,8 procent van de verzoeken van de MIVD het stempel onrechtmatig van de TIB kreeg.

Toch betekent dit niet dat alles goed is gegaan. Zo heeft de AIVD de TIB niet altijd volledig en een aantal maal ook onjuist geïnformeerd. Dit bleek pas nadat de TIB vragen stelde over de verzoeken. De AIVD heeft hierop laten weten dat het bijzondere aandacht zal besteden aan de juiste en volledige informatievoorziening aan de toetsingscommissie.

Tappen van de kabel

De Wiv 2017 maakt ook onderzoeksopdrachtgerichte interceptie op de kabel mogelijk, of "het tappen van de kabel", zoals de TIB het noemt. Het afgelopen jaar beoordeelde de toetsingscommissie ook meerdere verlengingsverzoeken met betrekking tot het tappen van de kabel. Deze verzoeken werden als onrechtmatig beoordeeld, omdat naast de gevraagde verlenging er ook sprake was van een uitbreiding. Die uitbreiding was in dit geval onrechtmatig.

Nadat de TIB de verzoeken als onrechtmatig had beoordeeld ontving het nieuwe verzoeken, dit keer zonder de onrechtmatige uitbreiding van de bevoegdheid, met alleen een verlenging van de in 2019 als rechtmatig beoordeelde verzoeken. Deze nieuwe verzoeken kregen wel groen licht van de toetsingscommissie.

"Bulkhacks"

Een andere bevoegdheid waarover de diensten beschikken is de inzet van "bulkhacks". Het gaat hierbij om de inzet en toepassing van "hacks" waarmee de diensten een grote hoeveelheid gegevens kunnen verzamelen. "Het kan daarbij gaan om gegevens over miljoenen personen die niet in de aandacht van de dienst staan die dan als bijvangst wordt binnengehaald", aldus de TIB.

De Wiv 2017 biedt wel waarborgen bij bulkgegevens die verzameld zijn door onderzoeksopdrachtgerichte interceptie van de kabel of via de satelliet, maar niet als het gaat om bulkgegevens die verworven zijn door een hackoperatie. "De noodzaak, proportionaliteit en mate van gerichtheid van een dergelijke inzet zijn daarbij structureel een punt van aandacht in de beoordeling door de TIB. De TIB zal hiervoor ook in het kader van de wetsevaluatie aandacht vragen", zo laat de toetsingscommissie weten.

Wat betreft het komende jaar zegt de TIB dat het bij het toetsen van verzoeken bijzondere aandacht zal besteden aan de vraag of de toegevoegde waarde van de langdurige inzet van bepaalde bijzondere bevoegdheden op blijft wegen tegen de inbreuk die daarmee gepaard gaat.