De Raad van State is positief over het voorstel voor de Wet gegevensverwerking door samenwerkingsverbanden (WGS), ook wel 'Super SyRI' genoemd, terwijl het hier eerst nog zeer kritisch over was. Platform Burgerrechten spreekt over een "raadselachtige draai" en vindt dat de Raad van State ten onrechte positief over het voorstel is.

De WGS biedt een juridische basis voor overheidsorganisaties én private partijen, verenigd in samenwerkingsverbanden, om persoonsgegevens met elkaar te delen. Bijvoorbeeld bij vermoedens van fraude of georganiseerde criminaliteit. In het voorstel zijn vier samenwerkingsverbanden aangewezen om gegevens met elkaar te delen, maar dat aantal kan de regering later uitbreiden.

Vorige maand adviseerde de Autoriteit Persoonsgegevens de Eerste Kamer nog om tegen het wetsvoorstel te stemmen, omdat het de deur wagenwijd openzet voor onbegrensde surveillance door een onbegrensde hoeveelheid partijen, publiek en privaat. Eerder was ook de Raad van State kritisch en stelde dat het voorstel op dat moment niet voldeed aan de eisen van artikel 10 van de Grondwet, dat het recht op eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer beschermt.

Nu lijkt de Raad van State gedraaid en verschillende mogelijkheden te zien waardoor de wet grotendeels ongewijzigd kan worden ingevoerd. Een van de grootste problemen van de WGS is dat de minister zonder grondige wetsbehandeling samenwerkingsverbanden aan de wet kan toevoegen in lagere wetgeving die het parlement niet kan wijzigen.

Waar de Raad van State eerder nog duidelijk aangaf dat de WGS om die reden botste met de Grondwet, stelt ze in haar nieuwste advies voor om hier toch een mogelijkheid voor te maken. In een 'geval van spoed', zo stelt de RvS, moet het voor de minister mogelijk zijn om nieuwe samenwerkingsverbanden aan de wet toe te voegen, om deze pas later inhoudelijk door de Kamer te laten behandelen.

Volgens het Platform Burgerrechten schept de Raad van State daarmee een ingang voor het invoeren van regelgeving die niet aan de Grondwet voldoet. "Het is ongekend dat de Raad van State, die zou moeten waken over de grondrechten in het wetgevingsproces, de uitvoerende macht de Grondwet opzij laat schuiven met een excuusbriefje waarop ‘geval van spoed’ valt te lezen."

Doelen en reikwijdte

De Autoriteit Persoonsgegevens waarschuwde dat de doelen en de reikwijdte van de in het wetsvoorstel omschreven samenwerkingsverbanden zeer vaag zijn omschreven, waardoor het onduidelijk is onder welke voorwaarden verregaande bevoegdheden mogen worden ingezet.

De Raad van State maakt in haar nieuwste advies soortgelijk punten, maar komt tot een andere conclusie. In plaats van het duidelijk in de wet begrenzen voor welke doelen en onder welke voorwaarden samenwerkingsverbanden hun bevoegdheden mogen inzetten, moet dit volgens de Raad van State worden opgelost op de werkvloer.

In het licht van de Toeslagenaffaire acht het Platform Burgerrechten het verontrustend dat de Raad van State in haar advies voorstelt om het begrenzen van bevoegdheden over te laten aan de werkvloer van instanties die deze bevoegdheden gaan krijgen. "Juist het feit dat de Toeslagenaffaire voortkwam uit een wetteloze werkvloer bij de Belastingdienst, zou ertoe moeten leiden dat er voortaan duidelijke wettelijke grenzen worden gesteld aan het massaal koppelen en verwerken van persoonsgegevens", aldus het Platform.

Dat stelt dat in een rechtsstaat kwalitatief goede wetgeving dient te leiden tot een kwalitatief goede uitvoeringspraktijk, niet andersom. "Sinds de onthullingen in het dossier van de Toeslagenaffaire heeft Nederland kunnen zien tot welke desastreuze gevolgen de inzet van ingrijpende gegevensverwerkingen in een ongereguleerde uitvoeringspraktijk kan leiden.” Net als de Autoriteit Persoonsgegevens roept het Platform Burgerrechten de Eerste Kamer op om tegen het voorstel te stemmen.