Bij de inzet van virtuele agenten door de AIVD en MIVD hebben zich onrechtmatigheden en onzorgvuldigheden voorgedaan, zo stelt de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD) op basis van een steekproef naar de inzet van vijf virtuele agenten. Virtuele agenten zijn agenten die worden ingezet voor het verzamelen van informatie op internet, bijvoorbeeld op discussiefora.
Uit het onderzoek van de CTIVD blijkt dat virtuele agenten worden ingezet voor veel verschillende aandachtsgebieden van de diensten, zoals het verzamelen van gegevens voor heet beschermen van de nationale veiligheid met betrekking tot terrorisme en extremisme. De activiteiten van virtuele agenten spelen zich veelal af op chatdiensten, online forums en sociale media.
In de onderzoeksperiode van 1 januari 2020 tot en met 1 juni 2023 heeft de CTIVD steekproefsgewijs de inzet van de agentenbevoegdheid ten aanzien van vijf virtuele agenten van de diensten op rechtmatigheid beoordeeld. Deze virtuele agenten hebben in een online omgeving bulkdatasets of gegevens via online handelsplaatsen verworven. In de onderzoeksperiode ging het om tientallen bulkdatasets, in enkele gevallen bestaande uit tientallen miljoenen gegevens.
Volgens de CTIVD bestaan deze bulkdatasets doorgaans niet uit gegevens van Nederlanders, maar uit de gegevens van personen in landen waar de diensten onderzoek naar doen. Het algemene beeld van de toezichthouder is dat door de diensten rechtmatig wordt gehandeld bij de inzet van virtuele agenten. Bij de steekproef naar de inzet van vijf virtuele agenten werden in totaal drie onrechtmatigheden en drie onzorgvuldigheden vastgesteld.
Twee van de drie door de CTIVD vastgestelde onrechtmatigheden gaan over de inzet van virtuele agenten en hebben enerzijds betrekking op het ontbreken van de juiste grondslag voor de verwerving van bulkdatasets en anderzijds op het ontbreken van toestemming voor het plegen van strafbare feiten door virtuele agenten (MIVD). Eén onrechtmatigheid ziet op de toestemmingsaanvraag voor een virtueel agent van de AIVD die voor de CTIVD niet terug te vinden was. De toezichthouder stelt dat de AIVD naar aanleiding van de voorlopige bevindingen van de CTIVD adequate mitigerende maatregelen genomen om de vastgestelde onrechtmatigheden en onzorgvuldigheden te verhelpen.
De CTIVD merkt op dat de MIVD tijdens de onderzoeksperiode minder vaak gebruikmaakte van virtuele agenten dan de AIVD. In één geval bleek dat de MIVD op basis van het oorspronkelijke beleid onrechtmatig heeft gehandeld. Het ging hierbij om het verwerven van bulkdatasets door een virtueel agent. Die waren geregistreerd onder de algemene bevoegdheid voor het inzetten van informanten in plaats van de bijzondere bevoegdheid voor de inzet van agenten, waardoor deze een langere bewaartermijn kregen.
De derde aanbeveling is tweeledig. Als eerste wordt gesteld dat als virtuele agenten worden aangestuurd op het verwerven van bulkdatasets, dit vastgelegd moet worden in de aanvraag voor de inzet van de agentbevoegdheid waarin het doel van de inzet wordt beschreven. Ten tweede stelt de CTIVD dat na de verwerving van een bulkdataset, ongeacht op welke wijze deze is verworven, moet worden beoordeeld of alle typen gegevens daadwerkelijk noodzakelijk zijn om de in de motivering beschreven doelen te bereiken.
Het kabinet laat in een reactie op het rapport weten dat de eerste twee aanbevelingen en het eerste deel van de derde aanbeveling volledig worden overgenomen. Het tweede deel van derde aanbeveling wordt deels overgenomen.
Je bent niet ingelogd en reageert "Anoniem". Dit betekent dat Security.NL geen accountgegevens (e-mailadres en alias) opslaat voor deze reactie. Je reactie wordt niet direct geplaatst maar eerst gemodereerd. Als je nog geen account hebt kun je hier direct een account aanmaken. Wanneer je Anoniem reageert moet je altijd een captchacode opgeven.