De Autoriteit Persoonsgegevens heeft een negatief advies uitgebracht over het eerste wetsvoorstel van het kabinet om telecomgegevens in de strijd tegen het coronavirus te delen en gebruiken. De noodzaak voor de maatregel is nog onvoldoende onderbouwd, de gekozen systematiek nog niet evenwichtig en belangrijke waarborgen ontbreken in de wettekst. Het gaat dan bijvoorbeeld over de aard van de informatie en maximale bewaartermijn.

Volgens minister De Jonge van Volksgezondheid kan geaggregeerde data afkomstig van mobiele telecomnetwerken helpen bij het vroegtijdig signaleren van nieuwe oplevingen van het virus. Het RIVM zal deze data straks gaan gebruiken. "Het gaat het RIVM daarbij nadrukkelijk niet om het volgen van personen, maar om het verkrijgen van een geaggregeerd beeld van verplaatsingen op bevolkingsniveau", liet De Jonge eerder weten.

Het wetsvoorstel is dan ook alleen gericht op het verstrekken van tellingen van het aantal personen, afgeleid uit de aantallen in de gemeente aanwezige mobiele telefoons, dat per uur in een gemeente aanwezig is. Met de gegevens moet het RIVM inzicht krijgen in hoe de mobiliteit zich de dag ervoor heeft ontwikkeld. "Zo kan het RIVM sneller inspelen op actuele ontwikkelingen dan nu het geval is", aldus de minister.

Privacy

De Autoriteit Persoonsgegevens heeft half mei een eerste versie van het wetsvoorstel beoordeeld en daarop een advies met aanbevelingen aan het kabinet uitgebracht. "De effectiviteit van de inzet van telecomdata moet in verhouding staan tot de inbreuk op de privacy. Het moet duidelijk zijn waarom alternatieven die minder ingrijpend zijn dan het delen van telecomdata, niet volstaan om het virus te bestrijden", zo stelt de privacytoezichthouder. De AP keek verder of de wetswijziging voldoet aan de kaders over privacy die binnen de Europese Unie zijn afgesproken.

Het eindoordeel is negatief. Zo is het voorstel onvoldoende duidelijk waar het RIVM de telecomgegevens precies voor nodig heeft en om welke specifieke gegevens het gaat. Ook lijken alternatieven niet te zijn overwogen. Als het gaat om doel en noodzaak van het voorstel adviseert de Autoriteit Persoonsgegevens dan ook duidelijker te omschrijven wat het doel van de informatie is en in relatie tot dat doel de noodzaak voor de maatregel nader te onderbouwen.

Verder hekelt de AP de systematiek van het voorstel. Zodra het in werking treedt kan de minister van Volksgezondheid telecomproviders opdragen informatie op basis van verkeers- en locatiegegevens aan het RIVM te verstrekken. "Dat is niet evenwichtig en komt ook niet tegemoet aan de eisen die het Europees recht op dit punt stelt. Het geven van aanwijzingen wordt immers aan geen enkele toetsing door een rechterlijke instantie of een onafhankelijke bestuurlijke entiteit onderworpen, niet voorafgaand aan het geven van de aanwijzing noch gedurende de periode dat deze aanwijzing geldt", aldus de toezichthouder.

Tevens is niet nauwkeurig beschreven hoe lang de gegevens worden bewaard, om welke gebiedsgrootte het gaat en de interval van verzamelde gegevens. Daarnaast is de kans op herleidbaarheid van de gegevens tot (groepen van) individuele personen aanwezig. De AP vindt dan ook dat de gegevens niet als anonieme gegevens kunnen worden beschouwd. "Zeker wanneer de gegevens in handen vallen van partijen die zelf beschikken over grote hoeveelheden locatiedata, ligt herleidbaarheid al snel op de loer", merkt de toezichthouder op.

Advies

In het advies laat de Autoriteit Persoonsgegevens weten dat het op meerdere punten bezwaar heeft tegen het wetsvoorstel en adviseert om de procedure voor het invoeren van het wetsvoorstel niet voort te zetten, tenzij het bezwaar is weggenomen. Inmiddels is er door het kabinet een nieuw wetsvoorstel gepubliceerd dat de toezichthouder zal bestuderen en beoordelen op waarborging van de privacy.

"Wij hebben steeds gezegd: de inzet van telecomdata is in de huidige wetgeving niet toegestaan", zegt AP- voorzitter Aleid Wolfsen. "Bij een wetswijziging moet de privacy daarom wel heel goed gewaarborgd zijn. Het gaat om zeer gevoelige informatie: namelijk wie waar is, dag en nacht. Dit gaat om de privacy van a?lle Nederlanders, en deelname is niet vrijwillig. Of je nu een smartphone hebt of een oude gsm van 20 jaar terug: je doet mee, je kunt niet weigeren. Je kunt nergens een schuifje omzetten of weigeren een app te installeren. Daarom is extra zorgvuldigheid geboden."