Tsja, de hypocrisie van grote bedrijven... We hebben sinds Milton Friedman in 1970 betoogde dat de enige sociale verantwoordelijkheid van bedrijven is om de winst te verhogen een vorm van kapitalisme gekregen waarin dat ook werkelijk het argument is dat de doorslag geeft, met alle schadelijke gevolgen van dien. Bedrijven kunnen nog zo vol zitten met mensen, inclusief het management, die er verlichte en liberale ideeën op nahouden, als die ideeën botsen met de verantwoordelijkheid aan de aandeelhouders om winstgevend te zijn wint dat laatste.
Het is niet zo dat het vieren van egoïsme en de hypocrisie die daaruit voortkomt daarvoor niet bestond, maar het is wel aanzienlijk toegenomen. Ik heb in mijn werkzame leven zien gebeuren hoe werknemers een moraal tijdens het werk hadden die geleidelijk steeds verder verwijderd raakte van hun moraal als privépersoon. In een zakelijke context werden onder het motto dat het spel nu eenmaal zo gespeeld wordt steeds duidelijker dingen gedaan die dezelfde mensen in hun privéleven niet in hun hoofd zouden halen. En zo'n gespleten mentaliteit is typisch iets dat van de hoge regionen in de bedrijfshiërarchie geleidelijk aan doorsijpelt naar mensen op de werkvloer.
Ik denk dat dit daar het zoveelste voorbeeld van is. Apple krijgt problemen met regeringen die dit soort dingen niet willen zien, en als zo'n land als markt verloren dreigt te gaan wint het commerciële belang het van de persoonlijke principes, geheel in lijn met de opvatting die Friedman in 1970 uitdroeg. Alle sociale verantwoordelijkheden die je als privépersoon hebt of vindt dat je hebt, die spelen volgens die opvatting geen rol op het moment dat je voor een bedrijf werkt, want dan ben je in dienst van de eigenaren van het bedrijf en die willen vermoedelijk alleen maar geld verdienen.
Persoonlijk ben ik het altijd grondig oneens geweest met die opvatting. Door je persoonlijke normen en je persoonlijke geweten op de werkvloer te veel aan de kant te zetten draag je ertoe bij dat de organisatie waarvoor je werkt geen functionerend geweten meer heeft. Dat gebeurt niet alleen in bedrijven, de toeslagenaffaire is een voorbeeld van hoe die mentaliteit ook in overheidsinstanties kan doordringen en hoe dat ernstig mis kan gaan.
Ik heb een bedrijf (of andere organisatie) nooit opgevat als iets dat alleen maar de eigenaren dient. Het dient ook de klanten, en het is ook een samenwerking van een groep mensen, het personeel, die het werk samen doen en daarmee in hoge mate het bedrijf
zijn. Dan kom je uit op het Rijnlandmodel, met als "
stakeholders" niet alleen de aandeelhouders maar ook de klanten en het personeel.
Dat de opvatting dat bedrijven de klanten dienen ooit gangbaar was blijkt uit terminologie die we nog gebruiken. BTW staat voor
Belasting Toegevoegde Waarde, belasting op de waarde die het bedrijf toevoegt. Dat slaat niet op wat het toevoegt voor de aandeelhouders, maar aan de markt, voor de klanten. In het Engels is dat niet anders, VAT betekent
Value Added Tax, wat hetzelfde betekent. Die termen stammen nog uit een tijd dat niet alleen de aandeelhouder koning was maar ook de klant.
Het artikel van Friedman uit 1970:
http://umich.edu/~thecore/doc/Friedman.pdfPS. Hoewel "Indisch" niet fout is is het om verwarring te voorkomen handig om "Indiaas" te schrijven als je aan India refereert, omdat in het Nederlands "Indisch" meestal slaat op voormalig Nederlands-Indië, het huidige Indonesië.