Volgens een boek uit 2011 van psycholoog Daniel Kahneman heb je twee systemen om beslissingen te nemen: een snelle, intuïtieve, automatische, op snelle vuistregels gebaseerde manier, en een langzame, doordachte, op redeneren gebaseerde manier. Je kan niet overleven zonder het snelle systeem, maar dat wil niet zeggen dat het altijd de juiste antwoorden geeft. Ik denk dat dit raakt aan je onderwerp. Een Wikipedia-artikel over het boek:
https://en.wikipedia.org/wiki/Thinking,_Fast_and_SlowVoor het verschijnsel dat mensen voor gemaakte keuzes achteraf een verantwoording bedenken heeft de psychologie de term: rationalisering:
https://en.wikipedia.org/wiki/Rationalization_(psychology)https://nl.wikipedia.org/wiki/Rationalisering_(psychologie)Ik denk dat je met het onderscheid onderbewustzijn-bewustzijn de plank niet helemaal raak slaat. Het rationaliseren achteraf doen mensen denk ik vaak niet bewust om aan een smoesje te komen. Ik denk wel dat mensen zich bewust afvragen waarom ze eigenlijk iets gedaan hebben, maar ik denk niet dat ze de verklaring die bij ze opborrelt niet doelbewust als smoes construeren maar dat zich iets aandient wat goed voelt. Onze door calvinisme gekleurde cultuur vindt iets doen omdat je er gewoon zin in had niet altijd een acceptabele verklaring.
Als Kahneman gelijk heeft met zijn snelle en langzame denken dan vermoed ik dat sociale media, die doelbewust ontworpen zijn om voortdurend de aandacht van mensen te trekken omdat interacties (reclame-)inkomsten opleveren, heel sterk het snelle denken in de hand werken en het langzame denken moeilijk maken. Dan is het onvermijdelijk dat ondoordacht en makkelijk verhit reageren de overhand krijgt, want misverstanden herkennen vergt bedachtzaamheid, en je zet ze pas recht als je aan herkennen toekomt.