Het demissionaire kabinet laat de Tijdelijke wet onderzoeken AIVD en MIVD naar landen met een offensief cyberprogramma op 1 juli toch in werking treden, ondanks grote zorgen over het toezicht hierop. Bert Hubert, voormalig toezichthouder op de inlichtingendiensten en die wegens deze wet opstapte, roept het kabinet op om de inwerkingtreding niet in de huidige vorm in te zetten.

De Tijdelijke wet biedt de AIVD en de MIVD meer handelingsruimte wat betreft de inzet van de hackbevoegdheid en onderzoeksopdrachtgerichte interceptie. Daarnaast voorziet het in mogelijkheden om bulkdatasets langer te bewaren. Wat het toezicht betreft verschuift dit van vooraf naar achteraf. De Commissie Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD) heeft al lange tijd aangegeven dat er vanwege de nieuwe wet tien extra medewerkers nodig zijn. Op de huidige locatie van de toezichthouder is echter geen voldoende ruimte voor het nieuwe personeel.

Het kabinet gaf twee jaar geleden al aan dat de benodigde werkruimte en uitbreiding van tien werknemers zou worden gerealiseerd, maar dat is nog altijd niet het geval. Toezichthouders op de diensten noemden de inwerkingtreding op 1 juli dan ook onverantwoord. Allerlei partijen in de Tweede Kamer maken zich zorgen over de situatie bij de CTIVD en vroegen om opheldering. Zo werd onder andere gevraagd of het in werking laten treden van de wet zonder goed uitgeruste toezichthouder recht doet aan de uitspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens, die stelt dat ‘adequaat en effectief toezicht’ nodig is op afluisterprogramma's.

Demissionair minister-president Rutte, minister De Jonge van Binnenlandse Zaken en Ollongren van Defensie zijn nu met een brief gekomen waarin ze aangeven dat de wet toch op 1 juli in werking zal treden. In de brief staat dat de gezochte huisvesting pas in de zomer van 2026 gerealiseerd kan worden. Er zijn echter dertig werkplekken gevonden die aan de MIVD waren toegezegd, maar waar de CTIVD gebruik van kan maken. Deze werkplekken zullen pas in januari 2025 worden opgeleverd.

Daarnaast moet de CTIVD nog steeds de benodigde werknemers zien te werven, aangezien de werving wegens het gebrek aan kantoorruimte was stilgelegd. "Er is nu een Kamerbrief die je kan samenvatten als “je zakt er maar in met je rechtsstaat, we gaan door zonder toezichthouders”.", reageert Hubert op de brief. Hij merkt op dat de nieuwe wet het veel makkelijker maakt voor de diensten om een tap op een gehele internet- of telefoonkabel in te mogen zetten.

"Waar voorheen uitgelegd moest worden waarom een kabel geheel getapt moest worden mag men nu grotendeels volstaan met een ‘omschrijving’ van wat voor een data men zoekt op die kabel. Die omschrijving kan zelfs weggelaten worden als men de kabel alleen maar zes maanden volledig op wil slaan ter “verkenning”, in samenwerking met buitenlandse diensten", aldus de oud-toezichthouder.

In de brief noemen de bewindspersonen ook de term 'onderzoeksopdrachtgerichte interceptie'. "Voor de Orwell-fans onder ons, “Onderzoeksopdrachtgerichte interceptie” stond vroeger bekend als “ongerichte interceptie”, wat een beetje naar klonk. Deze omwoording hebben we overigens te danken aan toenmalig minister Plasterk die vast erg trots is op deze taalkundige stunt', legt Hubert uit.

De oud-toezichthouder noemt het een 'schandvlek' op de rechtsstaat als er nu toch gebruik wordt gemaakt van het niet bestaande ‘achteraf’ toezichtregime. Hubert herhaalt daarom zijn eerdere oproep aan het kabinet: "Dus daarom echt, alsjeblieft, zet deze wet niet in in de huidige vorm tot werkplekken en toezicht geregeld zijn."