Onaanspreekbaarheid: de onmogelijkheid om een simpel treinkaartje te kopen - een ticket van A naar B* Enkele details van het onderstaande verhaal zijn licht gewijzigd of vereenvoudigd.Onlangs weer een "mooi" voorbeeldje van onaanspreekbaarheid meegemaakt die samenhangt met privatisering, bureaucratisering, digitalisering en surveillance - kortom, één van de "resultaten" die wij danken aan het neoliberalisme en het daardoor gebaarde monster van de technocratie.
Met het oog op een familievakantie wilde ik ruim een maand van te voren een treinkaartje kopen voor een enkele reis voor mij en een kind, tussen twee gerenommeerde hoofdsteden van twee welvarende Europese landen, beide lid van de EU. Laten we deze steden A en B noemen.
Voorheen was het tientallen jaren lang mogelijk dergelijke simpele treinkaartjes in Nederland aan te schaffen aan de balies van een flink aantal NS-stations. Maar doordat de steeds nauwere banden tussen EU-lidstaten en de "stroomlijning" van allerlei processen gek genoeg gepaard zijn gegaan met steeds meer obstakels in het openbaar vervoer tussen diezelfde EU-lidstaten, en met de afschaffing van stationsbalies, wist ik dat het dit keer wel eens minder eenvoudig zou kunnen worden.
Het bleek niet zoveer "minder eenvoudig" te zijn geworden, maar onmogelijk.
-- De website van de spoorwegmaatschappij --Mijn eerste poging was bij de nationale spoorwegmaatschappij van het land van hoofdstad A, laten we dat land LND-A noemen en die spoorwegmaatschappij de SMLA. Als gedigitaliseerde burger ging ik natuurlijk eerst naar de website van SMLA. Daar viel in een vloek en een zucht de betreffende reis te vinden: trein X, vertrekkende op datum Y, tijdstip Z. Tot zover niets aan de hand.
Maar toen moest ik gegevens gaan invullen. Om te beginnen mijn volledige naam. Oké, in deze tijden van online-aankopen kan ik me daar nog iets bij voorstellen. Om eventuele problemen te voorkomen (er moest ten slotte iets betaald worden), gaf ik mijn echte naam op. Maar vervolgens eiste de SMLA ook de naam van het kind, en diens precieze leeftijd. Waarom? Het kind was jonger dan 25 jaar en ouder dan 4 jaar, meer informatie had de spoorwegmaatschappij niet nodig. Vroeger hadden spoorwegmaatschappijen ook niet om meer info gevraagd. Maar de site was nu onverbiddelijk: ik moest kiezen uit een menu van leeftijden: 8, 9, 10... anders geen ticket. Dus, om eventuele moeilijkheden te voorkomen, vulde ik maar de echte naam en de echte leeftijd van het kind in. Je wilt immers niet dat het kind tijdens een controle-razzia in de trein bij je vandaan wordt geplukt omdat de gegevens van het ticket niet kloppen met die in het geldige identiteitsbewijs. Grapje! Afgezien van de privacy-schendingen, ging tot dusverre alles verder correct.
Vervolgens moest ik het ticket betalen. Er waren drie opties, waarvan er één alleen toegankelijk was voor inwoners van LND-A. De tweede was per creditcard. De derde heette "toezending van een factuur". Dat leek me wel geschikt. Maar zodra ik deze optie had aangeklikt, verscheen er een scherm waarin ik mij moest identificeren met behulp van een methode die alleen toegankelijk was voor bewoners van LND-A. Anders kreeg ik geen factuur toegestuurd, kon dus niet betalen en kreeg dus geen ticket.
Dus maar teruggeschakeld naar de tweede mogelijkheid, die van betaling per creditcard. Ik had een creditcard, laten we zeggen bij een Nederlandse bank die ik "Bank Q" zal noemen. Maar daar zat nog een stickertje op dat-ie niet geactiveerd was. Ik kon dus niet met die creditcard betalen. Ik had nog een ander pasje waarop een creditcard-achtig nummer stond, met een driecijferige CVC-achtige code erbij, van een Nederlandse bank die ik "Bank P" zal noemen. Die probeerde ik ook, maar dat werkte net zo min. Ik kon via de website dus op geen enkele manier betalen. Ook een separate optie om mezelf een factuur te laten toezenden, via een "afdeling facturatie", werkte niet, omdat ook daarvoor weer een identificatie vereist was die alleen toegankelijk was voor bewoners van LND-A.
-- De afdeling facturatie van de spoorwegmaatschappij --Aangezien het een zondag was, kon ik spoorwegmaatschappij SMLA niet telefonisch bereiken. Maar er was een email-adres voor de behandeling van zaken m.b.t. "facturatie". Ik stuurde daar een email heen, met screenshots als bijlagen. De volgende ochtend kreeg ik antwoord. In een email, waar mijn oorspronkelijke mail deel van uitmaakte, werd ik verwezen naar een ander email-adres van SMLA, namelijk van de algemene klantenservice,met daaraan gekoppeld een ander telefoonnummer. De email had een referentienummer.
-- De afdeling klantenservice van de spoorwegmaatschappij - deel 1 --Ik stuurde de email door naar de algemene klantenservice van de SMLA. Ik ontving meteen een automatisch antwoord met een nieuw referentienummer. Vervolgens belde ik het telefoonnummer van die klantenservice. Ik werd te woord gestaan door een vriendelijke jongeman. Ik gaf hem het nieuwe referentienummer, en inderdaad, binnen enkele seconden had hij mijn oorspronkelijke email en de doorverwijzing van zijn collega voor zich op het scherm. Hij las mijn bericht.
Hij begreep mijn probleem. Ik wilde een ticket kopen van A naar B, maar het systeem van SMLA accepteerde het nummer van mijn creditcard niet. Hij legde uit dat dit soms gebeurde bij "internationale" (lees: buitenlandse) creditcards. Waarom, wist hij niet. Ik vroeg of ik bij hem telefonisch kon boeken. Dat kon hij niet met zekerheid zeggen, maar hij wilde het wel uitproberen. Ik gaf hem telefonisch opnieuw alle gegevens door die ik de vorige dag online had ingevoerd. Ik wist de treintijd inmiddels al uit mijn hoofd. Hij vond zonder problemen de betreffende trein. Die was pas voor ongeveer de helft gereserveerd, zei hij, er waren nog tientallen stoelen vrij.
Helaas, ook deze behulpzame medewerker stuitte op het feit dat het nummer van mijn creditcard was "geblokkeerd". Hij raadde mij aan om contact op te nemen met mijn Nederlandse bank (Bank P), die de kaart had uitgegeven, om te checken wat er aan de hand was.
Ik zei dat ik nog een andere creditcard had, maar dat die nog niet was geactiveerd. De reden daarvoor was dat ik bij de betreffende bank (Bank Q) de creditcard alleen via internetbankieren of via "een app" kon activeren, terwijl ik bij die bank bewust had gekozen om geen internet-account aan te maken. De jongeman van SMLA raadde me aan om te kijken of ik de creditcard van bank Q misschien alsnog kon activeren. Daarna kon ik dan opnieuw bellen naar SMLA.
-- Het bankfiliaal --Ik legde de telefoon neer en bevond me weer in mijn woonplaats in Nederland. Ik wist dat daar twee fysieke plekken waren waar ik wellicht spijkers met koppen zou kunnen slaan, namelijk een fysiek filiaal van Bank Q en een stationsbalie waar ook internationale treintickets werden verkocht. Wat een voorrecht om in zo'n stad te mogen leven! Ik besloot dat het tijd werd voor een fysieke wandeling door de stad.
Eerst ging ik naar het bankfiliaal. Dat was tegenwoordig ingericht als een soort lounge, met allerlei lage zithoekjes in aansprekende kleuren, plus een prominent optorenende koffie-automaat. Toenl ik na binnenkomst zoekend in het rond keek in de hoop iets te ontwaren dat verband hield met een bankkantoor, kwam er een een jongeman op me afgelopen. Hij vroeg me vriendelijk waarmee hij me van dienst kon zijn. Ik maakte hieruit op dat hij een bankmedewerker was en legde uit dat ik mijn creditcard wilde activeren. Hij zei onmiddellijk dat hij niet wist of hij dit "mocht" doen, maar nam mij mee naar een iets hogere tafel achterin het etablissement. Wij stonden daar als twee barista's tegenover elkaar, met als verschil tussen ons dat hij een laptop voor zich had.
Of ik een identiteitsbewijs kon laten zien. Ik haalde mijn paspoort te voorschijn. Hij keerde zich om, opende een kastje in de muur en haalde mijn paspoort (zonder mij verder iets te vragen) door een soort scanner. Ik zag dat op een schermpje in het kastje verschillende elementen van mijn paspoort verschenen, waaronder mijn foto. Toen keerde de jongeman zich weer naar de laptop op de tafel en opende een computerscherm met mijn gegevens.
"Het klopt dat u bij ons een creditcard heeft, die staat in het systeem. Oh, er ontbreekt nog wat informatie. Wat is uw fiscale woonland?"
Toevallig wist ik wat die term betekende. "Nederland," antwoordde ik.
"Alleen Nederland?"
"Ja. Ik woon in Nederland. Ik kan toch niet in twee landen tegelijk wonen?"
"Ja, maar bent u alleen in Nederland belastingplichtig, of ook in een ander land?"
"Alleen in Nederland."
"Maar u heeft wel een buitenlands mobiel nummer."
"Ja. Is dat verboden?"
"Nee, maar het roept wel vragen op. Maar goed, u zegt dus dat uw fiscale woonland Nederland is. Vindt u het goed dat ik dit in het systeem invoer?"
Hoewel het op een vage manier dreigend klonk, zei ik toch maar gewoon: "Ja."
De jongeman typte het in. Meteen verscheen er op het scherm een cascade van vervolgvragen. De jongeman legde uit dat de reden hiervoor was dat ik een buitenlands mobiel telefoonnummer had. Dat was voor het systeem een "red flag". Ik moest kunnen bewijzen dat Nederland mijn fiscale woonland was, bijvoorbeeld door bij de bank een uittreksel uit het bevolkingsregister aan te leveren. Hij vroeg: "Heeft u ook een Nederlands telefoonnummer?"
Ik vertelde dat ik ook een Nederlands telefoonnummer heb, maar dat dit een afgeschermd nummer is waarop slechts enkele mensen mij kunnen bereiken. Hij leek een beetje gerustgesteld.
Ik zei: "Ik vind het zo walgelijk, dat steeds verder oprukkende en inkruipende surveillance-gebeuren. Sinds wanneer is het verdacht om een buitenlands mobiel nummer te hebben?"
"Nee," zei de jongen. "Het is niet verdacht. Het roept alleen vragen op."
Ik zei: "Ik kom hier om mijn creditcard te laten activeren. Ik ben al meer dan dertig jaar klant van deze bank. Ook mijn woonadres is al vele jaren niet veranderd. Het is een bestaande creditcard die al in uw systeem staat. Moet ik nu begrijpen dat de bank niet bereid is die kaart te activeren, tenzij ik eerst een uittreksel uit het bevolkingsregister aanlever?"
"Oh, jawel," zei de jongeman. "Alleen mag ik dat niet doen. Daarvoor moet u de klantenservice bellen." Hij gaf mij een folder waarop het telefoonnummer van de klantenservice stond. "Zij kunnen dat waarschijnlijk wel doen."
"Waarschijnlijk?"
"Ja, u kunt het beste hun bellen."
Dus in het fysieke filiaal mocht men niet wat de jongens en meisjes van een helpdesk wel mochten. Wat was het nut van een fysiek filiaal dan nog? Alleen om mijn paspoort door een scanner te halen zonder mij vervolgens te helpen? Een beetje leuteren bij een koffie-automaat? Het leek bijna of Bank Q het fysieke filiaal in een kwaad daglicht wilde stellen, zo van: "Daar krijg je echt niks voor elkaar. Nee, dan de app! Die is fantastisch!".
We rondden af. "Dus ik ben vrij om te gaan en te staan waar ik wil?" vroeg ik informatief.
"Ja." De jongeman glimlachte begrijpend en bijna verontschuldigend. Hij deed ook alleen maar zijn werk.
Na op deze manier geweldig te zijn "geholpen", ging ik over tot het tweede deel van mijn fysieke expeditie, namelijk naar de het station met de balie van "NS International".
-- De stationsbalie --Daar aangekomen zei ik tegen de vriendelijke baliemedewerkster: "Ik wil graag een ticket bestellen van A naar B."
"Dat kan." De medewerkster verichtte wat handelingen om het juiste scherm voor zich te krijgen.
De door mij gewenste treinverbinding werd zichtbaar.
Ik verstrekte haar dezelfde gegevens die ik al eerder op de website van van de SMLA had ingevuld en die ik later aan de medewerker van de klantenservice van SMLA had meegdeeld.
Zij switchte naar het invoerscherm. Toen stopte zij.
Op het scherm stond namelijk de mededeling: "Verkoop niet geopend / Not bookable yet."
"Dat is vreemd," zei de baliemedewerkster. Ze zocht de "boekingshorizon" op voor SMLA, het maximaal aantal dagen van te voren dat je een treinreis mag boeken. Dat was 90 dagen (want nog niet zo lang geleden was het om onduidelijke redenen verkort van 180 dagen). Maar ook daar viel ik zeer ruim binnen.
De baliemedewerkster opperde dat de trein misschien al vol zat. Ik wees erop dat ik slechts enkele uren geleden van de medewerker van de SMLA had gehoord dat de trein nog lang niet vol zat en naar verwachting de eerstkomende dagen ook nog niet vol zou raken.
De baliemedewerkster zocht in het systeem naar andere informatie die de onmogelijkheid van een boeking zou kunnen verklaren. Ze zei tegen mij: "Het kan zijn dat de stoelen die aan
ons zijn toegewezen, inmiddels zijn uitverkocht." Ik wees haar op het woordje "yet" in de tekst "not bookable yet". Dat maakte het toch wat onwaarschijnlijk dat de tickets al waren uitverkocht, hoe weinig er ook waren "toegewezen" voor verkoop door NS International.
De baliemedewerkster zocht verder, maar vond niets. Ten slotte belde ze zelfs de back-office, of die misschien een verklaring wisten. Die wisten dat echter ook niet.
Kortom, uiteindelijk kon de baliemedewerkster van NS niets voor mij doen, en kon ook niet verklaren waarom zij niets voor mij kon doen.
Ik zei: "Twintig jaar geleden zou het kopen van zo'n simpel treinticket geen enkel probleem zijn geweest in heel Europa."
"Twintig jaar... dat is lang geleden," antwoordde ze.
Ik zei: "Het is duidelijk dat de EU er niet voor ons is. Het zou alles makkelijker moeten maken, maar het heeft dingen vooral moeilijker gemaakt. Ik weet wel wat ik binnenkort ga stemmen."
Er verscheen een glimlach op haar gezicht, en ook op dat van een collega die schuin achter haar stond. "Je moet eens kijken naar de documentaire
Europa spoort niet. Dat gaat over wat er met de spoorwegen in Europa is gebeurd. Onderinvesteringen en zo."
Ik zei: "Ik denk dat wij elkaar heel goed begrijpen."
Beide dames glimlachten veelbetekenend en we namen vriendelijk afscheid.
Nog steeds had ik geen treinticket van A naar B...
Net zoals Bank Q zijn eigen filiaal degradeert tot een soort "lounge" waar alleen koffie kan worden gedronken, lijkt NS zijn eigen stationsbalie voor internationale tickets door middel van verwaarlozing te degraderen tot een plek waar dingen ook vooral niet werken en niet kunnen. Op die manier wordt het mensen wel afgeleerd zich bij de fysieke balie te vervoegen.
-- De klantenservice van Bank Q --Weer thuis, belde ik het telefoonnummer dat de medewerker van het fysieke filiaal van Bank Q me had gegeven. Ik sprak met de klantenservice. Daar bleek dat de creditcard al geactiveerd was! Maar toen ik het doel uitlegde waarvoor ik de creditcard wilde gebruiken, namelijk het kopen van een treinticket van A naar B, vroeg de servicemedewerker of ik mijn pincode nog wist.
Nee, zei ik. Ik had die kaart al zo lang niet gebruikt, vanwege het feit dat ik die niet kon activeren zonder bij bank Q een account voor internetbankieren aan te maken. Ik vroeg of ik die code, of een nieuwe code, toegestuurd kon krijgen.
Dat leek in principe wel te kunnen, maar voordat ik hierover volledige duidelijkheid had, vroeg de medewerkster of ik dat treinticket "online" ging aanschaffen.
Even raakte ik in verwarring. Online of telefonisch, wat maakte het uit? Als ik maar kon betalen.
"Het maakt wel verschil," legde de bankmedewerkster uit. "MasterCard heeft eind 2022 een nieuwe veiligheidsmaatregel genomen. Als je online iets betaalt wat meer kost dan 30 euro, moet je inloggen op internetbankieren en de pincode ingeven die bij je creditcard hoort. Daarvoor heb je dus niet alleen die pincode nodig, maar ook internetbankieren."
"Ik wil bij jullie geen internetbankieren," zei ik. "Ik heb al internetbankieren bij een andere bank. Ik wil het graag simpel en veilig houden."
"Internetbankieren is veilig," stelde de medewerkster meteen.
Ik zei: "Je hoort bijna dagelijks over fishing en scams. De schade wordt vaak niet vergoed, vanwege Kifid."
Ze antwoordde: "Als u dat denkt, zal ik u niet kunnen overtuigen."
Ik vroeg hoe het dan zat bij telefonisch boeken.
"Dan heeft u geen pincode nodig," antwoordde de bankmedewerkster.
"Nou," zei ik, "dan moet ik maar hopen dat ik telefonisch mag boeken. Want dat lijkt de enige resterende oplossing."
We wensten elkaar nog een fijne dag - een dag die voor mij inmiddels grotendeels was opgegaan aan pogingen om één enkel treinticket van A naar B aan te schaffen.
-- De afdeling klantenservice van de spoorwegmaatschappij - deel 2 --Ik belde opnieuw met de klantenservice van de spoorwegmaatschappij SMLA in het land van hoofdstad A.
Opnieuw werd ik uiterst vriendelijk te woord gestaan, ditmaal door een vrouwelijke medewerker. Zij was bereid om met mij uit te proberen of ik het ticket telefonisch kon aanschaffen. Ik verstrekte haar alle gegevens over de voorgenomen reis, die ik inmiddels moeiteloos kon oplepelen.
Nauwkeurig, om elke fout bij voorbaat uit te sluiten, checkten we of de namen goed gespeld waren en ook alle andere gegevens correct in het systeem waren genoteerd.
Helaas, het systeem blokkeerde de transactie.
"Er is een andere afdeling die het mandaat heeft om een creditcardnummer te deblokkeren," zei de medewerkster. "Ik zal dit meteen aan ze doorgeven, maar het is inmiddels al laat op de dag, ik denk dat ze pas morgenochtend reageren."
"Geen probleem," zei ik. "Is dat een afdeling binnen SMLA? Want anders krijgen we misschien weer te maken met het beleid van MasterCard."
"Ja, dat is binnen SMLA. Ik zal u een email sturen ter bevestiging van dit gesprek. Daar zit dan ook een nieuw referentienummer bij. Morgen zal die andere afdeling u bericht sturen per email wanneer ze het creditcardnummer hebben gedeblokkeerd. Vervolgens kunt u ons bellen. Ik maak een dossier aan, dus mijn collega kan dan aan de hand van dit referentienummer zien wat er aan de hand is en wat er gedaan moet worden. U zult wel uw reisgegevens opnieuw moeten vermelden, want ik kan het niet bewaren."
Ik was niet bang voor een derde referentienummer, en ook niet voor het nogmaals doorgeven van mijn reisgegevens en die van het kind waarmee ik zou reizen. Van onze privacy was toch al helemaal niets meer overgebleven in "privacy-paradijs Europa".
Het mailtje met het nieuwe referentienummer kwam binnen in mijn inbox.
Ik bedankte de medewerkster zeer hartelijk voor alle moeite die ze voor me deed.
Nog geen uur later kwam er een tweede mailbericht van haar:
Hello again,
I am sorry to inform you that our policy has changed and we are no longer able to receive payment over phone from cards outside of [certain countries]. To be able to pay with a card outside of [certain countries] you will have to pay online and therefore need mobile bank id or [een digitale identificatiemethode die alleen toegankelijk is voor bewoners van LND-A].
I am sorry for the inconvenience.
Best regards
De cirkel was rond. Tientallen jaren lang was het in Nederland zeer eenvoudig geweest om aan diverse stationsbalies een simpel ticket van hoofdstad A naar hoofdstad B aan te schaffen, waarbij je contant of met pin mocht betalen. Je kon het ook rechtstreeks bestellen in het land waar de reis begon, met je creditcard.
Nu kan dat niet meer. Het kan alleen nog met een combinatie van internetbankieren en een daaraan gekoppelde creditcard plus een pincode, onder afgifte van een hele rits persoonsgegevens die een vervoerbedrijf niets aangaan. Betalen met je data..
-- Klantenservice van Bank P --Ik belde de klantenservice van Bank P, waar ik wel internetbankieren heb. Het bleek dat de kaart die ik van hen had, ondanks een "Maestro"-logo dat erg op dat van Mastercard leek, en ondanks het zestiencijferige nummer, geen creditcard-functie had. Ik vroeg naar de mogelijkheid om daar alsnog een creditcard aan te schaffen. Dat was zeker mogelijk, tegen betaling van een maandelijks bedrag en het verstrekken van mijn persoonsgegevens aan een multinationaal creditcard-bedrijf waarmee Bank P bepaalde afspraken heeft.
-- Gevangenis Europa --Ik wil eigenlijk helemaal geen creditcard van Bank P. Ik wil ook niet internetbankieren bij Bank Q. Het enige wat ik wil, is in de vakantie samen met een kind een simpele treinreis maken van A naar B. Maar door alle andere mogelijkheden om het ticket daarvoor aan te schaffen, af te snijden, kunnen ze me dus dwingen om hun privacy-schendende "dienstverlening" te accepteren. Het wordt me door de strot geduwd.
De onaanspreekbaarheid zit hem niet in de "service-"medewerkers. Die waren stuk voor stuk vriendelijk en deden hun best, maar wel als uitvoerders van een onaanspreekbaar systeem. Uitvoerders die dus als puntje bij paaltje komt, geen echte service mogen verlenen, maar die wel verplicht zijn allerlei controles uit te voeren.
Wie o wie hebben Europa veranderd in een gedigitaliseerd surveillance-shithole? Wie hebben bijvoorbeeld het zogenaamde "coronaherstelfonds" opgezet en misbruikt voor digitaliseringspolitiek en investeringen in surveillance? Als mijn land en mijn Europa me dan toch worden afgenomen, als een humaan bestel passé is en ik net als honderden miljoenen anderen gedegradeerd word tot een continu te controleren, te wantrouwen en te volgen tweederangs-object, waarom zou ik dan nog iets geven om al die regeltjes en digitale dwangbuizen die ze over ons uitstorten en die zogenaamde "Europese waarden" die ze in Brussel van de kansel preken - en waar ze zichzelf allerminst aan houden?
Ondertussen incasseren ze riante salarissen op kosten van degenen die ze aan hun digitale systemen onderwerpen. Ik ervaar dit stelsel niet meer als legitiem. Alleen uit angst voor bestraffing zal ik waar nodig gehoorzamen, niet uit overtuiging. Nederland en de EU zijn een gevangenis geworden.
Ik hoop dat jongere mensen zich bewust zullen worden van hun gevangenschap en manieren zullen vinden om zich te bevrijden uit dit dwangregime - linksom of rechtsom.
M.J.